عارضه تنگی کانال نخاعی زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند سوراخ یا روزنه استخوانی (فورامین یا فورامینا) در درون ستون فقرات شروع به باریک‌تر شدن کرده و این امر موجب می‌شود فضای موجود برای عصب‌ها تنگ‌تر و کوچک‌تر شود. اکثرا این عارضه در گردن و پایین کمر یا در سوراخ‌های بین مهره‌ای که اعصاب نخاعی از کانال نخاعی خارج می‌شوند رخ می‌دهد.
بسته به ناحیه بروز این عارضه و میزان تنگی کانال نخاعی فرد در مرور زمان، یک رشته عصب نخاعی یا بطور کلی خود نخاع ممکن است فشرده شده و تحت فشار قرار بگیرد که این امر می‌تواند درد، سوزن سوزن شدن، بی حسی یا ضعف ناحیه را در پی داشته باشد.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی به معنای تنگ شدن کانال یا مجرایی در ستون فقرات است که از بالا تا پایین در مرکز پشت بدن کشیده شده و اعصاب از آن عبور می‌کنند. این تنگی یا باریک شدن کانال نخاعی که غالباً در ناحیه کمر یا گردن بروز می‌کند، می‌تواند موجب شود تا به نخاع یا عصب‌هایی که از این نواحی عبور می‌کنند، فشار وارد شود.
معمولاً افرادی که دچار این عارضه می‌شوند، درد شدیدی در پاها، ساق پا یا کمر حین ایستادن یا راه رفتن دارند. این نوع درد ممکن است حین راه رفتن در سطوح شیب‌دار یا بالا و پایین رفتن از پله بیشتر حس شود که معمولاً با نشستن یا خم شدن به سمت جلو یا پایین فروکش می‌کند.
علائم تنگی کانال نخاعی
علائم تنگی کانال نخاعی می‌تواند در هر فردی بسیار متفاوت با دیگری باشد. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- درد: این درد ممکن است به صورت دردی مبهم و محدود به ناحیه گردن یا کمر باشد یا اینکه به صورت دردی تیر کشنده باشد که به دست یا پاها ساطع شود. شدت درد ممکن است متغیر بوده و معمولاً در پی فعالیتی تشدید شود. گاهاً درد می‌تواند با گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا نیز همراه باشد.
- بی حسی: کم شدن حس یا بی حسی کامل در دست، پاها یا سایر نواحی بدن
- ضعف: ضعف و ناتوانی و مشکلات هماهنگی در اندام‌هایی نظیر دست و بازو، پاها یا سایر اندام‌های بدن. فشردگی یا تنگی شدید کانال نخاعی و سندرم دم اسبی (CES) (ریشه‌های عصبی زیر کانال نخاعی) می‌تواند منجر به بروز اختلال در عملکرد روده یا مثانه شود.
تنگی کانال نخاعی همیشه هم با درد همراه نیست. با اینکه این امر بسیار نادر بوده، اما ممکن است بی حسی و ضعف با درد بسیار خفیف یا حتی بدون درد نیز باشد.
علت تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که وجه اشتراک تمامی آنها، حالتی است که ساختار ستون فقرات تغییر پیدا کرده و همین امر باعث باریک یا تنگ شدن فضای اطراف نخاع و ریشه‌های عصبی داخل ستون فقرات می‌شود. در این حالت، تنگ شدگی کانال نخاعی موجب فشرده شدن عصب شده و این امر می‌تواند باعث بروز علائمی مانند کمر درد و سیاتیک شود.
علل ایجاد کننده تنگی کانال نخاعی عبارتند از:
آرتروز
استئوآرتریت شایع‌ترین شکل بیماری مفصلی به دلیل ساییدگی و پارگی روی مفصل است که غضروف مفاصل، از جمله مفاصل ستون فقرات را تجزیه می‌کند. غضروف به پوشش محافظ مفاصل گفته می‌شود که از بین رفتن آن موجب می‌شود استخوان‌ها بر روی یکدیگر ساییده شوند. از این رو، بدن با رشد استخوان جدید به این عارضه واکنش نشان می‌دهد که در پی آن معمولاً خار استخوانی یا رشد بیش از حد استخوان رخ می‌دهد. این خارهای استخوانی روی مهره‌ها به سمت کانال نخاعی گسترش پیدا کرده و موجب باریک‌تر شدن فضای داخل کانال نخاعی شده و این امر موجب فشردگی عصب نخاعی می‌شود.
فتق دیسک
ما بین هر مهره در ستون فقرات، دیسک بین مهره‌ای قرار دارد که به شکل بالشتکی صاف و گرد و به عنوان عاملی ضربه گیر در امتداد ستون فقرات عمل می‌کند. خشک شدن، فشردگی یا تخت شدگی دیسک بین مهره‌ای که غالباً ناشی از افزایش سن بوده، می‌تواند منجر به ترک خوردگی لبه بیرونی دیسک شده و باعث شود هسته ژل مانند دیسک از لایه بیرونی خارج شود. برآمدگی دیسک نیز می‌تواند فشار را به سمت داخل کانال نخاعی افزایش داده و باعث تنگی کانال نخاعی شود.
ضخیم شدگی رباط‌ها
لیگامان‌ها یا رباط‌ها نوارهای فیبری قوی هستند که به دو استخوان مهره وصل شده و مهره‌های ستون فقرات را در کنار هم نگه می‌دارند. ابتلا به آرتریت می‌تواند به مرور موجب ضخیم شدگی رباط‌ها شده و این امر باعث تنگی کانال نخاعی شود.
شکستگی یا جراحات ستون فقرات
یکی از عوامل دیگری که می‌تواند باعث تنگی کانال نخاعی شود، شکستگی یا جراحات ستون فقرات است. شکستگی یا دررفتگی استخوان‌ها و التهاب ناشی از اینگونه آسیب‌هایی که در نزدیکی ستون فقرات رخ می‌دهند نیز می‌توانند موجب تنگی کانال نخاعی شده و باعث فشردگی عصب نخاعی شوند.
کیست و تومور در مجرای ستون فقرات
ایجاد کیست و تومور در مجرای ستون فقرات نیز می‌تواند باعث بروز تنگی کانال نخاعی شود. رشد کیست یا تومور در کانال نخاعی یا بین نخاع و مهره‌ها می‌تواند فضای داخل کانال نخاعی را باریک‌تر کرده و این امر موجب فشردگی نخاع و عصب‌ها شود.
تنگی کانال نخاعی مادرزادی
یکی از عوامل دیگر تنگی کانال نخاعی، تنگی کانال نخاعی مادرزادی است و این حالت زمانی رخ می‌دهد که فرد به طور مادرزادی و به دلیل کم بودن قطر کانال نخاعی، دچار این عارضه می‌شود. اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات نیز یکی دیگر از ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات است که می‌تواند فرد را در معرض خطر بروز تنگی کانال نخاعی قرار دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض تنگی کانال نخاعی قرار دارند؟
خطر ابتلا به تنگی کانال نخاعی در موارد زیر افزایش خواهد یافت:
- کم بودن قطر کانال نخاعی بطور مادرزادی
- این عارضه در زنان بیشتر است.
- فرد ۵۰ سال یا بیشتر سن داشته باشد.
- فرد قبلاً جراحی، شکستگی یا جراحات ستون فقرات داشته باشد.
چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم؟
در صورت داشتن هریک از علائم تنگی کانال نخاعی باید به متخصص مراجعه کنید:
علائم جدی که به درمان فوری توسط متخصص نیاز دارند عبارتند از:
- اختلال یا عدم توانایی در حفظ تعادل حین راه رفتن
- تشدید بی حسی و ضعف اندام‌های بدن
- اختلال در کنترل ادرار یا دفع مدفوع
- بروز مشکل در دفع ادرار یا اجابت مزاج
تشخیص تنگی کانال نخاعی
پزشک متخصص به منظور تشخیص تنگی کانال نخاعی در ستون فقرات شما، سوالاتی در رابطه با علائمی که دارید پرسیده و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. در حین معاینه برای تشخیص تنگی کانال نخاعی، پزشک به دنبال علائمی نظیر بی حسی، ضعف و رفلکس‌های غیرطبیعی خواهد بود.
از تست‌های زیر نیز برای کمک به تشخیص تنگی کانال نخاعی استفاده می‌شود:
- عکسبرداری با اشعه ایکس از ستون فقرات: این عکسبرداری می‌تواند رشد خار استخوانی که به عصب فشار وارد کرده یا تنگی و باریک شدن کانال نخاعی را نشان دهد.
- سایر تست‌های تصویربرداری اعم از سی تی اسکن یا ام آر آی که تصاویر دقیق‌تری از کانال نخاعی و ساختارهای عصبی بدست می‌دهند.
- پزشک ممکن است از سایر تست‌ها اعم از آزمایش تصویربرداری اسکن استخوان، سی تی میلوگرام (تزریق مایع حاجب و فلوروسکوپی که در فضای ریشه‌های عصبی و نخاع حرکت می‌کند و می‌توان از آن تصویربرداری کرد) و همچنین از تست نوار عصب و عضله یا الکترومیوگرافی (EMG) استفاده کند.
راه‌های درمان تنگی کانال نخاعی
هیچگونه دارو یا درمانی وجود ندارد که قادر باشد عارضه تنگی کانال نخاعی را به طور کامل درمان کرده یا متوقف سازد. اولین راه برای کنترل علائم خفیف تا متوسط تنگی کانال نخاعی، درمان محافظه کارانه و غیرجراحی می‌باشد. با این وجود، اگر درد بیمار شدید بوده و ناتوان کننده باشد و فرد در راه رفتن با مشکل شدید و جدی مواجه باشد، ممکن است پزشک جراحی را پیشنهاد کند.
توجه داشته باشید که قبل از استفاده از هرگونه روش درمانی، باید ابتدا با پزشک متخصص یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید تا بتوانید بهترین نتیجه را از درمان خود بگیرید.
دارو
داروهای مسکن بدون نسخه اعم از استامینوفن یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) اعم از ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند درد ناشی از این عارضه را تسکین دهند. علاوه بر این موارد، پزشک متخصص روماتولوژی ممکن است داروهای دیگری را نیز به منظور کمک به تسکین به درد یا اسپاسم عضلانی برای شما تجویز کند.
فیزیوتراپی
هدف فیزیوتراپی کمک به برگشت شما به توانایی کامل برای انجام فعالیت در سریع‌ترین زمان ممکن است. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند با اصلاح وضعیت بدنی، آموزش صحیح راه رفتن و بلند کردن اجسام و همچنین آموزش حرکاتی برای تقویت عضلات پشت، پا و شکم به شما کمک کند.
فیزیوتراپیست با آموزش حرکات کششی مناسب موجب افزایش انعطاف پذیری ستون فقرات و پاهای شما نیز می‌شود. در طی دوره فیزیوتراپی، حرکات ورزشی و تمرینات تقویتی جزو عناصر کلیدی روند درمانی بوده که بعداً نیز باید بخشی از روتین روزانه شما باشند. اما حتماً قبل از شروع هرگونه برنامه ورزشی جدید، با پزشک خود مشورت داشته باشید.
تحریک الکتریکی
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS) درمانی است که از جریان الکتریکی ولتاژ پایین برای تسکین درد استفاده می‌کند. در این درمان الکترودهای این دستگاه به گردن یا کمر متصل شده و با جریان الکتریکی قابل تنظیم، سلول‌های عصبی را تحریک می‌کند. این جریان الکتریکی موجب تسکین درد شده و ترشح اندورفین را در بدن افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهند که تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS) می‌تواند برای افرادی که دچار تنگی کانال نخاعی هستند موثر واقع شود.
لیزر تراپی
لیزر تراپی یک روش درمانی موثر، ایمن و غیردارویی برای تسکین درد ناشی از بیماری‌های مزمن مانند تنگی کانال نخاعی در ناحیه کمر است. در لیزر تراپی که همچنین به عنوان درمان فوتوبیومدولاسیون (PBMT) نیز شناخته می‌شود، از طول موج‌های خاصی از نور برای تحریک واکنش‌های شیمیایی در بدن استفاده می‌شود. به طور کلی، لیزر تراپی موجب بهبود روند تولید و انتقال انرژی در سلول‌ها می‌شود.
لیزرتراپی همچنین فعالیت عروقی را برای کاهش التهاب و تحریک تولید عروق خونی جدید بهبود بخشیده و فعالیت متابولیکی بدن را برای افزایش میزان انرژی سلول‌ها و برای تقویت سیستم ایمنی و ترمیم و بازسازی بافت عضلانی، بالا می‌برد.
این روش درمانی موجب بازسازی یا رشد جدید رشته‌های عصبی شده و این امر می‌تواند به بدن برای غلبه بر آسیب عصبی مرتبط با تنگی کانال نخاعی ناحیه کمری کمک کند. تحقیقات نشان می‌دهند که لیزرتراپی برای درمان تنگی کانال نخاعی موثر است.
شاک ویو تراپی
شاک ویو تراپی نوعی روش درمانی است که در آن از امواج پر قدرت مکانیکی (مشابه امواج صوتی اما با سرعت بسیار بالاتر) برای درمان انواع مختلفی از دردهای عضلانی-اسکلتی استفاده می‌شود.
شاک ویو تراپی یا شوک درمانی برون بدنی (ESWT) درمانی غیر تهاجمی بوده که طی چند جلسه نتایج ایمن و موثری را ارائه می‌دهد. اگر از سایر روش‌های درمانی نتیجه مثبتی نگرفته باشید ممکن است شاک ویو تراپی بتواند شما را از جراحی بی‌نیاز کند.
شاک ویو تراپی یا شوک درمانی برون بدنی روش درمانی نسبتاً ساده‌ای است که طی آن دستگاه فرستنده امواج صوتی را به بافت آسیب دیده ارسال می‌کند. این امواج نوعی پاسخ درمانی را تحریک کرده و موجب می‌شود بدن خون و هورمون‌های رشد را به ناحیه آسیب دیده بفرستد. این عوامل نه تنها روند بهبودی را تسریع می‌کنند، بلکه درد را نیز کاهش داده و دامنه حرکتی را افزایش می‌دهند. انرژی این امواج شاک ویو تراپی رسوبات کلسیم را شکسته و تحریک ناشی از کلسیفیکاسیون (جمع شدن کلسیم در یکی از بافت‌های بدن) را کاهش می‌دهد.
تکار تراپی
تکار تراپی با تولید امواج رادیو فرکانس (طیف امواج الکترومغناطیسی) موجب انتقال انرژی به بافت‌های بدن شده و این امر انتقال مواد یونی به ویژه مولکول‌های آب، سدیم، پتاسیم، کلسیم، کلرید را تسریع می‌کند و نهایتاً موجب ایجاد نوعی اثر حرارتی عمیق درمانی می‌شود. تمامی این موارد موجب افزایش جریان خون ناحیه شده و فعالیت متابولیکی بدن را افزایش می‌دهند و موجب تحریک پاسخ درمانی در سلول‌های بدن می‌شود.
تزریق استروئید
تزریق کورتیکواستروئیدها در نزدیکی ستون فقرات و در ناحیه‌ای که تنگی کانال نخاعی و فشردگی عصب نخاعی رخ داده یا در نواحی که استخوان‌ها بر روی هم ساییده می‌شوند، می‌تواند موجب کاهش التهاب، درد و تحریک شدگی ناحیه شود. با این حال، تعداد تزریق استروئید محدود بوده (معمولاً ۳ یا ۴ تزریق در سال) چرا که تزریق کورتیکواستروئیدها می‌تواند به مرور زمان باعث تضعیف استخوان و بافت مجاور آن شود.
جراحی
هر جراحی خطرات خاصی را به همراه دارد، به ویژه اگر ستون فقرات درگیر باشد. از این رو، انجام درمان محافظه کارانه قبل از جراحی راه حل بهتری است. اگر با درمان‌های قبلی نتیجه نگیرید، جراحی توصیه خواهد شد. جراحی تنگی کانال نخاعی شامل برداشتن خار استخوانی یا رشد استخوانی بیش از حدی است که موجب کاهش فشار از کانال نخاعی ستون فقرات می‌شود. هدف سایر جراحی‌های این عارضه نیز متوقف کردن درد ناشی از حرکت بخش ناپایدار ستون فقرات است.
برخی از جراحی‌های رایج برای تنگی کانال نخاعی عبارتند از:
- جراحی کاهش فشار ستون فقرات (لامینکتومی)
- جراحی فیوژن ستون فقرات
- جراحی رباط بین خاری/میان لایه‌ای
راه‌های پیشگیری از تنگی کانال نخاعی
عمده دلایل ایجاد تنگی کانال نخاعی عبارتند از ساییدگی و فرسایش استخوانی مرتبط با سن، آرتروز و از دست دادن توده استخوانی و عضلانی. به همین دلیل شما نمی‌توانید به طور کامل از بروز تنگی کانال نخاعی پیشگیری کنید. اما می‌توانید برخی از موارد را انجام دهید تا خطر ابتلا به این عارضه را کاهش داده یا میزان پیشرفت آن را کند سازید:
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید و وزن متناسب خود را حفظ کنید.
- سیگار نکشید. می‌توانید برای ترک سیگار از پزشک کمک بگیرید.
- پوسچر یا حالت صحیح بدن خود را حفظ کنید.
- ورزش کنید. می‌توانید از پزشک یا فیزیوتراپیست خود بخواهید که حرکات ورزشی مناسب را به شما آموزش دهند. استراحت بیش از حد می‌تواند به جای مفید بودن مضر واقع شود.
پرسش‌های متداول
آیا تنگی کانال نخاعی می‌تواند منجر به فلج دائمی فرد شود؟
با اینکه تنگی کانال نخاعی باعث ایجاد درد می‌شود اما معمولاً منجر به فلج شدن شخص نمی‌شود. با این حال، اگر عصب نخاعی یا طناب نخاعی برای مدت طولانی دچار فشردگی باشد ممکن است موجب بی حسی یا فلج دائمی شود.
آیا ممکن است تنگی کانال نخاعی به طور همزمان در بیش از یک ناحیه از ستون فقرات رخ دهد؟
بله، ممکن است تنگی کانال نخاعی همزمان در بیش از یک ناحیه از ستون فقرات، هم در ناحیه کمری و هم گردنی رخ دهد.
آیا تنگی کانال نخاعی می‌تواند باعث بروز درد در کشاله ران، لگن، ران و ساق پا شود؟
بله، تنگی کانال نخاعی قطعاً باعث بروز درد در این نواحی می‌شود. این عارضه موجب فشردگی عصب سیاتیک شده و باعث احساس درد یا بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا ضعف عضلانی در طول مسیر این عصب از کمر تا پای شخص می‌شود که به این حالت سیاتیک گفته می‌شود.
آیا ممکن است تنگی کانال نخاعی خود به خود بهبود یابد؟
به طور کلی خیر. شایع‌ترین علت تنگی کانال نخاعی، ساییدگی و فرسایش استخوانی ناشی از افزایش سن است. اما اگر علت تنگی کانال نخاعی شما فتق دیسک باشد ممکن است با استراحت کردن و انجام فیزیوتراپی و مصرف داروهای ضد التهابی یا تزریق استروئید به ستون فقرات بهتر شوید.
ممکن است کدام دسته از مشکلات پزشکی با تنگی کانال نخاعی اشتباه گرفته شوند؟
مشکلاتی که گاهاً ممکن است با تنگی کانال نخاعی اشتباه گرفته شوند عبارتند از: نوروپاتی (بیماری اعصاب محیطی)، بیماری شریان محیطی، نوروپاتی مرتبط با دیابت و آرتریت التهابی مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان.
آیا تنگی کانال نخاعی عارضه جدی و خطرناکی است؟
این عارضه می‌تواند منجر به از دست دادن تدریجی اما پیوسته قدرت در پاها شود. درد شدید ناشی از این عارضه هم می‌تواند ناتوان کننده باشد و بر زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد.
اگر تنگی کانال نخاعی درمان نشود چه اتفاقی ممکن است رخ دهد؟
این عارضه در صورت عدم درمان ممکن است منجر به وارد شدن آسیب دائمی به نخاع شود که این امر می‌تواند بی‌اختیاری در عملکرد روده و مثانه و همچنین فلج را در پی داشته باشد.
