زانو درد | علت‌ها، درمان و پیشگیری

زانو درد
image_printچاپ مقاله

زانو درد یک عارضه شایع است و معمولاً نشانه یک بیماری و یا یک شرایط دیگر است. دلایل احتمالی زیادی برای ایجاد این عارضه وجود دارند که می‌تواند از یک کشیدگی عضلانی ساده یا التهاب تاندون گرفته، تا نوعی آرتروز متغیر باشد. گاهی اوقات زانو درد، ممکن است به دلیل انجام یک حرکت ورزشی یا یک آسیب وارد شده دیگر باشد. به علاوه، اگر اضافه وزن داشته باشید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زانو درد هستید.

اگر درد زانو، مدت زیادی ادامه پیدا کند، باید آن را جدی بگیرید. با افزایش سن، زانو درد ممکن است بیشتر رخ دهد.

علت زانو درد

زانو درد، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. اضافه وزن، شما را بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات زانو قرار می‌دهد. استفاده بیش از حد، از زانو، می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در زانو شود و باعث ایجاد درد گردد. اگر سابقه آرتروز دارید، این بیماری می‌تواند باعث بروز زانو درد نیز بشود. با این حال، ما می‌توانیم علل زانو درد را در دو مجموعه دسته‌بندی کنیم: وضعیت پزشکی و مشکلات مکانیکی.

وضعیت پزشکی:

  • آرتروز
  • روماتیسم مفصلی
  • بیماری ازگود اشلاتر
  • کیست بیکر
  • عفونت

مشکلات مکانیکی:

  • تاندونیت
  • پارگی رباط
  • پارگی مینیسک
  • دررفتگی کشکک زانو
  • شکستگی کشکک زانو
  • بورسیت

البته، علل نسبتاً نادر دیگری نیز وجود دارد مانند:

  • سندرم باند ایلیوتیبیال، یعنی آسیب رسیدن به نوار ضخیمی که از لگن تا قسمت خارجی زانو، امتداد دارد.
  • سندرم پاتلوفمورال، یعنی درد در قسمت جلوی زانو، در اطراف کشکک زانو
  • سرطان‌ها، که به استخوان‌ها سرایت کنند یا از استخوان‌ها شروع شوند.

برای صحبت کردن در مورد علائم و درمان زانو درد، باید به طور خلاصه هر علت را به طور جداگانه بررسی نمائیم.

زانو درد به علت آرتروز

زانو درد به علت آرتروز

استئوآرتریت، شایع ترین شکل آرتروز در زانو است. این یک نوع آرتروز تخریب کننده و “ساینده” است که اغلب در افراد بالای 50 سال رخ می‌دهد، اگرچه ممکن است در افراد جوان تر نیز ایجاد شود، به خصوص اگر چاق باشند.

در بیماری آرتروز، غضروف مفصل زانو به تدریج از بین می‌رود. در اثر سائیدگی، غضروف فرسوده و زبر می‌شود و فضای محافظ بین استخوان‌های زانو کاهش می‌یابد. این امر، می‌تواند منجر به سایش استخوان روی استخوان گردد و خارهای استخوانی دردناکی ایجاد کند. آرتروز زانو، معمولاً به کندی ایجاد می‌گردد و درد ناشی از آن به مرور بدتر می‌شود.

علائم آرتروز زانو، ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • دردی که در هنگام فعالیت کردن، زیاد شده، اما با استراحت، کمی بهتر می‌شود.
  • تورم
  • احساس گرما در مفصل
  • سفتی در زانو، به خصوص در هنگام صبح یا زمانی که برای مدتی نشسته‌اید.
  • کاهش تحرک زانو، مشکل در، نشستن و برخاستن از صندلی یا ماشین، استفاده از پله‌ها یا راه رفتن
  • صدای جیرجیر و تق تق، که در هنگام حرکت، از زانو شنیده می‌شود.

اهداف اولیه درمان آرتروز زانو، تسکین درد و بهبود تحرک زانو است. برنامه درمانی معمولاً شامل ترکیبی از موارد زیر است:

  • کاهش وزن
  • ورزش
  • مسکن‌ها و داروهای ضد التهابی
  • تزریق کورتیکواستروئید یا اسید هیالورونیک به زانو
  • طب سوزنی
  • استفاده از وسایلی مانند بریس
  • کار درمانی
  • جراحی

زانو درد به علت آرتروز روماتیسمی

زانو درد به علت آرتروز روماتیسمی

آرتروز روماتیسمی (آرتریت روماتوئید RA) یک بیماری مزمن است که مفاصل متعددی در سراسر بدن، از جمله مفصل زانو را، درگیر می‌کند. تاثیرات این بیماری، متقارن است، به این معنی که معمولاً یک مفصل را در هر دو طرف بدن، تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در روماتیسم زانو، غشای سینوویال که مفصل زانو را می‌پوشاند، شروع به متورم شدن می‌نماید. این تورم، باعث درد و سفتی زانو می‌گردد.

روماتیسم زانو (آرتروز روماتیسمی)، یک بیماری خودایمنی است. این بدان معناست که سیستم ایمنی بدن، به بافت‌های خود حمله می‌کند. سیستم ایمنی بدن، به بافت طبیعی (مانند غضروف و رباط‌ها) آسیب می‌رساند و باعث نرمی استخوان، می‌گردد.

علائم بیماری افراد مبتلا به روماتیسم زانو، در مواقعی، بدتر می‌شود، به این حالت، عود کردن و تشدید می‌گویند؛ گاهی ناراحتی آن‌ها کمتر می‌شود که به آن فروکش کردن می‌گویند.

معمولاً، زانوها به تدریج دردناک‌تر و ملتهب‌تر می‌گردند. با این حال، برخی از افراد ممکن است که بروز علائم ناگهانی و متناوبی را تجربه کنند.

اگر فردی در زانوهای خود آرتروز روماتیسمی داشته باشد، ممکن است علائمی خاصی داشته باشد، مانند:

  • مفاصل سفت و متورم که به سختی خم و راست می‌شوند.
  • درد و تورم، که ممکن است پس از استراحت بدتر شود.
  • دردی که با فعالیت بدنی شدید، افزایش می‌یابد.
  • گیر کردن و یا قفل شدن ناگهانی مفاصل در حین حرکت
  • صدای جیر جیر، کلیک، تق تق یا ساییدن از زانو
  • احساس ضعف یا بی تعادلی زانو

انواع مختلفی از داروها برای درمان RA وجود دارند. بعضی از این داروها، درد را تسکین می‌دهند. بعضی دیگر، التهاب را مهار می‌کنند یا از بدتر شدن بیماری جلوگیری می‌نمایند.

ممکن است لازم باشد بیش از یک دارو مصرف کنید؛ به عنوان مثال، یک داروی ضد درد و یک داروی دیگر، برای جلوگیری از پیشرفت بیماری. برای کمک به محافظت از مفاصل، بهتر است درمان را زودتر شروع کنید.

همچنین، ورزش کردن منظم، برای تقویت عضلات اطراف زانو مفید است و به حمایت از مفصل زانو، کمک می‌نماید. پزشک ممکن است که، فیزیوتراپی و کاردرمانی را نیز توصیه کند.

زانو درد به علت بیماری ازگود اشلاتر

زانو درد به علت بیماری ازگود اشلاتر

این عارضه، در دوران جوانی اتفاق می‌افتد؛ زمانی که استخوان‌ها و سایر قسمت‌های زانو، هنوز در حال تغییر هستند. این وضعیت، می‌تواند باعث ایجاد یک برآمدگی دردناک در زیر زانو شود، جایی که تاندون کشکک زانو به ساق پا متصل می‌شود. ورزش کردن بیش از حد، و آزرده شدن نقطه‌ای در پایین زانو، به نام توبرکل تیبیا، اغلب به این ناحیه صدمه می‌زند. درد ممکن است زمان‌هایی بیاید و برود. این عارضه، به ویژه در پسران و دختران نوجوان شایع است.

علائم دردناک این بیماری، اغلب با دویدن، پریدن و سایر فعالیت‌های مرتبط با ورزش، ایجاد می‌شود. در برخی موارد، علائم در هر دو زانو دیده می‌شود، اگرچه ممکن است یکی از زانوها بدتر از دیگری باشد.

  • زانو درد و حساسیت در ناحیه تیبیا
  • تورم در توبرکل تیبیا
  • سفت شدن عضلات، در جلو یا پشت ران

گزینه‌های درمانی ازگود اشلاتر عبارتند از:

  • استراحت کردن: ازگود اشلاتر می‌تواند بدون درمان، در عرض چند هفته یا چند ماه بهبود یابد. گاهی اوقات درمان‌های اضافی لازم است، مانند استراحت، اجتناب از فعالیت‌های ورزشی و بی‌حرکت نگه داشتن پای آسیب دیده. می‌توان پای آسیب دیده را، به مدت چند هفته با گچ گرفتن یا مواد مشابه آن، ثابت نگه داشت.
  • تمرینات: اگر درمان بیماری ازگود اشلاتر ضروری باشد، معمولاً درمان، شامل تمرینات مختلفی برای کشیده کردن عضله ران است.
  • دارو‌ها: دردی که بیماران در این عارضه، احساس می‌کنند، با مسکن قابل کنترل است.
  • جراحی: به طور کلی، برای درمان وضعیت ازگود اشلاتر، نیازی به جراحی نیست. با این حال، در برخی موارد، یک تکه استخوان شل و متحرک باقی‌ می‌ماند، که اگر باعث درد شود، ممکن است لازم باشد این تکه استخوانی با جراحی برداشته شود.

زانو درد به علت کیست بیکر

کیست بیکر

کیست بیکر، که به نام کیست پوپلیتئال یا کیست سینوویال نیز شناخته می‌شود، یک توده نرم و پر از مایع است که در پشت زانو، ایجاد می‌شود. این کیست‌های پوپلیتئال، ناشی از جاری شدن مایع مفصلی از مفصل آسیب دیده زانو است. هنگامی که ساختارهای داخل یا اطراف مفصل آسیب می‌بینند، زانو، مایع اضافی تولید می‌کند که فقط می‌تواند به یک طرف، جریان داشته باشد، بنابراین یک کیست در پشت زانو، تشکیل می‌دهد.

علائم کیست بیکر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • یک توده پر از مایع در پشت زانو
  • درد
  • سفتی زانو
  • محدود شدن حرکت و توانایی خم کردن زانو.
  • تورم زانو و یا ساق پا

درمان کیست بیکر معمولاً با گزینه‌های غیر جراحی، آغاز می‌شود. یکی از روش‌های قدیمی که پزشکان ورزشی و جراحان ارتوپد، دهه‌ها برای تسکین تورم ناشی از آسیب مفاصل به آن اعتماد کرده‌اند، روش RICE است: یعنی، استراحت، یخ، فشرده سازی و ارتفاع.

روش‌های دیگر عبارتند از:

  • مصرف داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن
  • حفظ وزن مناسب بدن، که می‌تواند به کمتر شدن فشار، بر مفاصل شما کمک کند.
  • از فعالیت‌هایی که زانوی شما را تحت فشار قرار می‌دهند اجتناب کنید. این شامل اجتناب از ورزش‌های پرتحرک مانند دویدن است.
  • هنگام راه رفتن از یک تکیه‌گاه یا عصا استفاده کنید.
  • درخواست ارجاع برای فیزیوتراپی از پزشک، برای کمک به تقویت زانو و بدن شما
  • پزشک شما ممکن است برای شما یک استروئید نیز تزریق نماید. این شامل تزریق کورتیزون به مفصل زانو است که می‌تواند التهاب (تورم) و درد را کاهش دهد.
  • جراحی‌هایی مانند تخلیه کیست، جراحی آرتروسکوپی زانو و استئوتومی زانو نیز، در صورت نیاز رایج هستند.

زانو درد به علت عفونت مفصلی

زانو درد به علت عفونت مفصلی

عفونت مفصلی، یک عفونت دردناک در مفصل است که می‌تواند ناشی از باکتری‌هایی باشد که از طریق جریان خون، از قسمت دیگری از بدن شما، به مفصل رسیده‌ است. عفونت مفصلی، همچنین می‌تواند زمانی رخ دهد که یک آسیب نافذ، مانند نیش حیوان یا ضربه، میکروب‌ها را مستقیماً به مفصل منتقل کند.

نوزادان و افراد مسن، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت مفصلی هستند. افرادی که مفاصل مصنوعی دارند نیز در خطر ابتلا به عفونت مفصلی می‌باشند. در این عارضه، زانوها بیشتر، درگیر می‌شوند، اما عفونت مفصلی، همچنین می‌تواند لگن، شانه‌ها و سایر مفاصل بدن را نیز درگیر کند. عفونت می‌تواند به سرعت و به شدت به غضروف و استخوان داخل مفصل آسیب برساند، بنابراین درمان سریع، بسیار مهم است.

اگر اخیراً آسیب یا زخمی داشته‌اید، به خصوص اگر عفونی شده باشد، ممکن است ناشی از عفونت مفصلی باشد و دچار عارضه‌‌های زیر شوید:

  • درد شدید ناگهانی در یک یا چند مفصل خود احساس می‌کنید.
  • حرکت دادن یا تحمل وزن، در مفصل آسیب دیده دشوار است.
  • مفصل شما ناگهان بسیار دردناک و متورم شده است.
  • پوست روی مفاصل شما قرمز و داغ شده است.
  • درجه حرارت بدن شما بالا باشد یا تب بالا داشته باشید.
  • احساس بیماری کنید یا نتوانید غذا بخورید.

پزشکان برای درمان عفونت مفصلی (آرتریت سپتیک) به تخلیه عفونت مفصل و مصرف داروهای آنتی بیوتیک، متکی هستند.

  • تخلیه مفصل: تخلیه مایع مفصلی عفونی بسیار مهم است. روش‌های تخلیه، شامل روش سوزنی و Scope می‌باشد.
  • آنتی بیوتیک‌ها: برای انتخاب موثرترین دارو، پزشک باید باکتری ایجاد کننده عفونت را شناسایی کند. و معمولاً در ابتدا آنتی بیوتیک‌ها از طریق وریدی به بازوی شما تزریق می‌شود.
  • جراحی مفصل جایگزین: اگر یک مفصل مصنوعی عفونی شده باشد، درمان اغلب شامل برداشتن مفصل و جایگزینی موقت آن با اسپیسر مفصل، که وسیله‌ای ساخته شده از سیمان آنتی‌بیوتیک است، می‌باشد. و سپس، چند ماه بعد، جایگزینی یک مفصل مصنوعی جدید، انجام می‌شود.

زانو درد به علت تاندونیت

زانو درد به علت تاندونیت

تاندونیت کشکک زانو، زمانی اتفاق می‌افتد که بافت تاندون کشکک ملتهب (متورم) و یا تحریک شود. استفاده بیش از حد از زانو، معمولاً باعث این آسیب به زانو می‌گردد. این وضعیت، معمولاً برای ورزشکاران، در هنگام مسابقات، اتفاق می‌افتد. تاندونیت کشکک، ممکن است باعث درد جزئی تا شدید زانو شود. درد به مرور زمان بدتر می‌شود. در صورت عدم درمان، درد و ناراحتی، ممکن است ناتوان کننده شود.

درد تاندونیت کشکک، ممکن است بر عملکرد ورزشی شما تأثیر بگذارد. در موارد شدید، ممکن است به طور کلی، بیمار را، از شرکت در یک فعالیت باز دارد.

زانوی جامپر، نام دیگر تاندونیت کشکک زانو است. این آسیب، معمولاً برای ورزشکاران حرفه‌ای بسکتبال و والیبال، رخ می‌دهد. حرکات پرش مکرر، تاندون کشکک زانو را به تدریج تحت فشار قرار می‌دهد.

علائم تاندونیت کشکک شامل موارد زیر است:

  • درد یا ناراحتی مبهم در بالای استخوان ساق پا، درست زیر کشکک زانو.
  • سفتی زانو، که ممکن است صاف کردن زانو را سخت کند.
  • بدتر شدن درد با حرکات خاص، مانند زمانی که چمباتمه می‌زنید یا از پله‌ها پایین می‌روید.

درمان‌های تاندونیت کشکک زانو، بیشتر بر مدیریت علائم و تقویت بافت‌های نرم زانو تمرکز دارند. برخی از گزینه‌های درمانی عبارتند از:

  • دارو‌ها. پزشک شما ممکن است داروهای بدون نسخه (OTC) را برای کاهش درد و التهاب، در کوتاه مدت مانند ایبوپروفن Advil، ناپروکسن سدیم Aleve، استامینوفن (Tylenol) تجویز کند.
  • فیزیوتراپی و ماساژ: درمانگر شما همچنین ممکن است از اولتراسوند و تحریک الکتریکی برای کاهش درد زانو، استفاده کند. زانوبند یا چسب زدن روی زانو، ممکن است با نگه داشتن کشکک زانو، در جای خود به کاهش درد در هنگام ورزش کمک کند.
  • سوزن خشک با اولتراسوند: در این فرآیند، سوراخ‌های کوچکی در تاندون ایجاد می‌کنند. به این عمل، فنستراسیون با سوزن خشک می‌گویند؛ و مشخص شده است که درد را تسکین می‌دهد و به بهبودی کمک می‌نماید.
  • تزریق با پولیدوکانول: هدف این کار، شکستن عروق خونی جدید روی تاندون است که درد ایجاد می‌نماید.
  • تزریقات با هدایت اولتراسوند: هدف از این کار نیز، شکستن عروق خونی جدید روی تاندون است.
  • شاک ویو تراپی: شاک ویو تراپی، نشان داده است که درد را تا دو سال کاهش می‌دهد.
  • جراحی: هنگامی که سایر درمان‌ها در تسکین درد، موفقیت آمیز نباشند، پزشک ممکن است جراحی را برای ترمیم تاندون کشکک زانو، توصیه کند.

زانو درد به علت پارگی رباط‌ها

زانو درد به علت پارگی رباط‌ها

4 رباط اصلی در زانو وجود دارند. رباط‌ها نوارهای الاستیک بافتی هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند و ثبات و استحکام مفصل را فراهم می‌نمایند. چهار رباط اصلی در زانو، استخوان ران (فمور) را به استخوان درشت نی (استخوان ساق پا) متصل می‌کند و شامل موارد زیر است:

  • رباط صلیبی قدامی (ACL). رباط واقع در مرکز زانو، که چرخش و حرکت رو به جلوی تیبیا (استخوان ساق پا) را کنترل می‌کند.
  • رباط صلیبی خلفی (PCL). رباطی که در پشت زانو قرار دارد و حرکت رو به عقب تیبیا (استخوان ساق پا) را کنترل می‌کند.
  • رباط جانبی داخلی (MCL). رباطی که به قسمت داخلی زانو، ثبات می‌دهد.
  • رباط جانبی پهلویی (LCL). رباطی که به قسمت بیرونی زانو ثبات می‌دهد.

آسیب رسیدن به رباط صلیبی قدامی ACL، یکی از شایع ترین آسیب‌های رباط‌ها است. ACL اغلب در طول یک حرکت چرخشی ناگهانی کشیده شده و یا پاره می‌شود (زمانی که پاها، در یک طرف، ثابت باشند، اما زانوها به سمت دیگر بچرخند).

اسکی، بسکتبال و فوتبال ورزش‌هایی هستند که خطر آسیب دیدگی ACL در آنها بیشتر است. آسیب به رباط صلیبی خلفی PCL، نیز یک آسیب متداول در زانو است. با این حال، آسیب PCL، معمولاً با ضربه مستقیم و ناگهانی مانند تصادف رانندگی یا در حین تکل در فوتبال، رخ می‌دهد.

رباط جانبی داخلی بیشتر از رباط جانبی پهلویی آسیب می‌بیند. آسیب‌های کششی و پارگی رباط‌های جانبی معمولاً در اثر ضربه‌ای به قسمت بیرونی زانو، مانند ضربه در هنگام بازی هاکی یا فوتبال، ایجاد می‌شود.

علائم آسیب دیدگی رباط صلیبی:

آسیب به رباط صلیبی، اغلب باعث درد می‌شود. ممکن است که در هنگام وقوع جراحت، صدای ترکیدن بشنوید. سپس وقتی سعی می‌کنید روی آن بایستید، زانو پیچ می‌خورد. همچنین، زانو متورم می‌شود. به علاوه، شما نمی‌توانید زانوی خود را به طور معمول حرکت دهید. و ممکن است در امتداد مفصل، درد احساس نمائید و هنگام راه رفتن نیز درد داشته باشید. علائم آسیب رباط صلیبی، ممکن است مانند سایر بیماری‌ها به نظر برسد. همیشه برای تشخیص، به پزشک خود مراجعه کنید.

علائم آسیب رسیدن به رباط جانبی:

آسیب به رباط جانبی نیز باعث می‌شود که زانو، قفل شود و پیچ بخورد. همچنین باعث درد و تورم ‌می‌شود. شما اغلب در کناره‌های زانو، و در محل آسیب، درد و تورم خواهید داشت. اگر آسیب MCL باشد، درد در قسمت داخلی زانو، بروز می‌نماید. آسیب LCL ممکن است باعث درد در قسمت بیرونی زانو شود. در این عارضه، در زانو احساس ناپایداری نیز می‌کنید، مثل اینکه از جای خود، خارج شده باشد.

نحوه درمان، به علائم، سن و سلامت عمومی شما بستگی دارد. همچنین به شدت این وضعیت نیز بستگی دارد. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن
  • تمرینات تقویت کننده عضلات
  • زانو بند محافظ
  • کیسه یخ برای کاهش تورم
  • جراحی

زانو درد به علت پارگی مینیسک

زانو درد به علت پارگی مینیسک

پارگی مینیسک، یکی از شایع‌ترین آسیب‌های وارده به زانو است. هر گونه فعالیتی که باعث شود به شدت زانوی خود را بچرخانید، یا کج کنید، بخصوص زمانی که تمام وزن خود را روی زانو قرار می‌دهید، می‌تواند منجر به پارگی مینیسک شود.

وقتی مینیسک پاره می‌شود، ممکن است که حس کنید که چیزی در زانو ترکیده است. بیشتر مردم، باز هم می‌توانند روی زانوی آسیب دیده خود راه بروند و بسیاری از ورزشکاران می‌توانند با پارگی مینیسک به بازی ادامه دهند. با این حال، پس از ۲ تا ۳ روز، زانو به تدریج سفت و متورم می‌شود.

شایع ترین علائم پارگی منیسک زانو عبارتند از:

  • درد
  • سفتی و تورم
  • گرفتن یا قفل شدن زانو
  • احساس ناکارآمدی زانو
  • ناتوانی در حرکت دادن زانو، در تمام دامنه حرکتی آن

درمانی که پزشک، توصیه می‌کند به عوامل مختلفی از جمله سن، نوع علائم و سطح فعالیت شما بستگی دارد. پزشک، همچنین نوع، اندازه و محل آسیب را در نظر خواهند گرفت. در مجموع، رایج ترین گزینه‌های درمانی برای پارگی منیسک عبارتند از:

  • RICE: پروتکل RICE برای اکثر آسیب‌های مرتبط با ورزش موثر است. RICE مخفف Rest ،Ice ،Compression و Elevation است. یعنی استراحت، یخ، فشردن و بالا نگه داشتن.
  • داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs): داروهای ضد التهابی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن به کاهش درد و تورم کمک می‌کنند.
  • تزریق استروئید: پزشک شما ممکن است یک داروی کورتیکواستروئید را به مفصل زانو تزریق کند تا به از بین بردن درد و تورم کمک نماید.
  • تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP): PRP در حال حاضر، تحت مطالعه است و ممکن است در آینده نوید بخش درمان پارگی مینیسک باشد.
  • جراحی: اگر علائم بیماری شما با درمان غیرجراحی، ادامه پیدا کند، پزشک ممکن است جراحی آرتروسکوپی را پیشنهاد کند.

زانو درد به علت دررفتگی کشکک زانو

زانو درد به علت دررفتگی کشکک زانو

دررفتگی کشکک زانو، یک آسیب شایع است که به طور معمول حدود 6 هفته طول می‌کشد تا بهبود یابد. این عارضه‌، اغلب در اثر ضربه یا تغییر جهت ناگهانی در هنگام گذاشتن پا روی زمین، مثلاً هنگام ورزش یا رقص، ایجاد می‌شود. کشکک زانو (پاتلا)، در قسمت جلوی زانو قرار می‌گیرد. هنگامی که پای خود را خم یا صاف می‌کنید، کشکک، بر روی یک شیار در مفصل، حرکت می‌نماید. هنگامی که کشکک زانو، در رفته باشد، از این شیار خارج می‌شود و بافت‌های نگه‌دارنده آن ممکن است که کشیده یا پاره شوند.

وقتی کشکک زانو، دررفته باشد، معمولاً خارج از محل و یا با زاویه‌ای عجیب، به نظر می‌رسد. اما در بسیاری از موارد، به زودی پس از آن به جای خود باز می‌گردد.

علائم دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد:

  • احساس “ترکیدن”
  • درد شدید زانو
  • ناتوانی در صاف کردن زانو
  • تورم ناگهانی زانو
  • ناتوانی در راه رفتن

اگر تا رسیدن به بیمارستان، کشکک زانو، خود را اصلاح نکرده باشد، پزشک آن را به جای خود باز می‌گرداند. این کار، به عنوان احیا شناخته می‌شود. ممکن است به شما دارو داده شود تا اطمینان حاصل کنند که در حین انجام این کار، آرام و بدون درد باشید.

هنگامی که کشکک زانو، در جای خود قرار گرفت، ممکن است برای بررسی اینکه استخوان‌ها در موقعیت صحیح قرار دارند و هیچ آسیب دیگری وجود ندارد، رادیوگرافی انجام دهند. شما با داروهای مسکن به خانه فرستاده می‌شوید و پای شما معمولاً در یک آتل متحرک، ثابت نگه داشته می‌شود. چند هفته فیزیوتراپی، برای کمک به بهبودی شما توصیه می‌گردد.

جراحی، معمولاً تنها در صورتی ضروری است که شکستگی یا آسیب مرتبط دیگری، مانند پارگی رباط وجود داشته باشد. همچنین اگر قبلاً حداقل یک بار کشکک زانوی شما در رفته باشد، ممکن است این جراحی انجام شود.

زانو درد به علت شکستگی

شکستگی زانو ممکن است شامل شکستگی کشکک زانو (پاتلا) یا شکستگی در استخوان‌های ران (فمور) یا تحتانی (تیبیا) ساق پا، نزدیک به مفصل زانو باشد. این شکستگی می‌تواند فقط یک ترک کوچک باشد و یا در چندین قطعه شکسته باشد. سقوط، تصادفات رانندگی و آسیب‌های ورزشی، از علل شایع شکستگی زانو هستند.

انواع شکستگی زانو عبارتند از:

  • خرد شدن: کشکک زانو به چند تکه شکسته می‌شود. زانو ناپایدار می‌شود و اغلب نیاز به جراحی دارد.
  • جابجا شدن: انتهای استخوان شکسته ناهمتراز است. این وضعیت معمولاً نیاز به یک روش جراحی دارد.
  • شکستگی باز: استخوان شکسته از طریق پوست در معرض دید قرار می‌گیرد و خطر آسیب ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها زیاد است.
  • شکستگی پایدار: استخوان‌های شکسته در یک راستا قرار دارند و می‌توانند بدون درمان خاصی بهبود یابند.

علائم شکستگی زانو، در هر فرد متفاوت است، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • کبودی یا قرمزی اطراف زانو
  • مشکل در حرکت مفصل یا ناحیه آسیب دیده
  • درد شدید
  • بی حسی یا ضعف
  • بدشکلی آشکار زانو
  • تورم

پزشکان معمولاً بر درمان غیرتهاجمی تأکید می‌کنند، تا تأثیر شکستگی زانو بر زندگی روزمره شما به حداقل برسد. برنامه درمانی، به نوع آسیب یا وضعیت خاص شما، سن و سلامت عمومی شما بستگی دارد.

گزینه‌های درمانی عبارتند از:

  • عصا یا ویلچر: به حرکت کمک می‌کند.
  • محدودیت فعالیت: حرکت را محدود یا به حداقل می‌رساند.
  • دارو: برای کنترل درد.
  • فیزیوتراپی: پس از بهبودی، توانبخشی به بازیابی قدرت و حرکت بیمار کمک می‌کند.
  • گچ، آتل یا بریس: برای بی حرکت کردن مفصل زانو.
  • جراحی: ممکن است این کار برای ترمیم استخوان‌های شکسته زانو با صفحات فلزی، میله‌ها یا پیچ‌ها انجام شود.

زانو درد به علت بورسیت

زانو درد به علت بورسیت

بورس، کیسه‌ای است که مقدار کمی مایع را در زیر پوست بالای مفصل زانو، نگه می‌دارد. این کیسه، به جلوگیری از اصطکاک در هنگام حرکت مفصل کمک می‌کند. استفاده بیش از حد از زانو، زمین خوردن یا خم شدن و زانو زدن مکرر، می‌تواند بورس واقع در بالای کشکک زانو را تحریک کند. که این تحریک، منجر به درد و تورم می‌شود. پزشکان به این عارضه، بورسیت کشکک زانو می‌گویند.

علائم و نشانه‌های بورسیت زانو، بسته به اینکه کدام بورس درگیر شده و چه چیزی باعث التهاب آن شده است، متفاوت می‌باشد. به طور کلی، قسمت آسیب دیده زانوی شما ممکن است زمانی که به آن فشار وارد می‌کنید، گرم، حساس و متورم شود. همچنین ممکن است در هنگام حرکت، یا حتی در حالت استراحت احساس درد نمائید.

یک ضربه محکم به زانو می‌تواند باعث بروز سریع علائم شود. اما در بیشتر موارد، بورسیت زانو، ناشی از اصطکاک و تحریک بورس است که در مشاغلی رخ می‌دهد که نیاز به زانو زدن زیاد روی سطوح سخت دارند؛ بنابراین علائم، معمولاً به تدریج شروع می‌شوند و می‌توانند در طول زمان بدتر شوند.

درمان موفقیت آمیز موارد خفیف تا متوسط ​بورسیت غیرعفونی زانو، در خانه امکان پذیر است. به افرادی که مطمئن نیستند بورسیت‌شان سپتیک است یا خیر، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنند.

در اینجا چند گزینه درمانی وجود دارد:

  • استراحت کردن: از فعالیت‌هایی که ممکن است بورس‌های کشکک آسیب دیده را تشدید کند، مانند زانو زدن، چهار دست و پا رفتن، یا شرکت در ورزش‌های پربرخورد به زانو، باید اجتناب شود.
  • کمپرس سرد
  • داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs): داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه، مانند ایبوپروفن، ممکن است درد، تورم و التهاب زانو را کاهش دهند.
  • آسپیراسیون بورس: مایع اضافی با استفاده از سوزن و سرنگ از بورس پیش کشکک خارج می‌گردد. در حالی که آسپیراسیون، اغلب موثر است، این امکان وجود دارد که تورم زانو، بازگردد.
  • تزریق کورتیزون: زمانی که بورسیت پیش کشکک با بیماری التهابی دیگری مانند نقرس یا آرتریت روماتوئید همراه باشد، پزشک ممکن است تزریق کورتیزون را توصیه نماید.
  • تزریق پلاسمای غنی از پلاکت
  • بورسکتومی: موارد چالش برانگیز بورسیت مزمن یا سپتیک زانو، ممکن است برای برداشتن بورس‌های آسیب دیده، نیاز به جراحی داشته باشند. به این جراحی، بورسکتومی می‌گویند.

علل دیگر زانو درد

بعضی دیگر از دلایل زانو درد عبارتند از:

  • نقرس. این نوع آرتروز، زمانی اتفاق می‌افتد که کریستال‌های اسید اوریک در مفصل انباشته می‌شوند. در حالی که نقرس، در بیشتر مواقع، انگشت شست پا را درگیر می‌کند، می‌تواند در زانو نیز رخ دهد.
  • تکه جدا شده. گاهی اوقات آسیب یا تخریب استخوان یا غضروف، می‌تواند باعث شکسته شدن تکه‌ای از استخوان یا غضروف و شناور شدن آن در فضای مفصل گردد. این ممکن است هیچ مشکلی ایجاد نکند، مگر اینکه تکه جدا شده، با حرکت مفصل زانو، درگیر شود، در این صورت، نتیجه، چیزی شبیه یک مداد است که در لولای در، گیر کرده است.
  • سندرم نوار ایلیوتیبیال. این عارضه، زمانی اتفاق می‌افتد که نوار سفت بافتی که از قسمت بیرونی باسن تا بیرون زانو امتداد می‌یابد (نوار ایلیوتیبیال) آنقدر سفت می‌‌گردد که به قسمت خارجی استخوان ران، ساییده می‌شود. دوندگان مسافت و دوچرخه سواران، به ویژه مستعد ابتلا به سندرم نوار ایلیوتیبیال هستند.

چه کسانی بیش‌تر در معرض زانو درد هستند؟

تعدادی از عوامل می‌توانند خطر ابتلا به مشکلات زانو را افزایش دهند، از جمله:

  • اضافه وزن. اضافه وزن یا چاقی، باعث افزایش فشار روی مفاصل زانو می‌گردد، حتی در حین فعالیت‌های معمولی مانند راه رفتن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها. چاقی همچنین با تسریع در تجزیه غضروف مفاصل، شما را در معرض افزایش خطر آرتروز قرار می‌دهد.
  • هوای سرد. برای برخی از افراد مبتلا به آسیب یا آرتروز، کاهش دما به معنای افزایش درد زانو است. هنگامی که هوا سرد می‌شود، فشار هوا معمولاً کاهش می‌یابد. بنابراین، فشار کمتری از هوا به بدن شما وارد می‌شود. این امر، ممکن است باعث تورم تاندون‌ها، ماهیچه‌ها، مفاصل یا بافت زخم شما شود و منجر به درد ‌گردد.
  • استرس. یکی از رایج‌ترین مسائلی که در اثر استرس در داخل بدن، ایجاد می‌شود، التهاب است. از آنجایی که اضطراب، باعث استرس طولانی مدت می‌شود، احتمال بروز التهاب، بیشتر می‌شود. همین التهاب ممکن است باعث تورم مفاصل، گردد، که در نهایت منجر به درد بیشتر در هنگام حرکت می‌شود.
  • کم شدن انعطاف پذیری یا قدرت عضلانی. کمبود قدرت و انعطاف پذیری، می‌تواند خطر آسیب دیدگی زانو را افزایش دهد. عضلات قوی به تثبیت و محافظت از مفاصل کمک می‌کنند و انعطاف پذیری عضلات می‌تواند به شما در دستیابی به دامنه کامل حرکت، کمک کند.
  • ورزش‌ها یا مشاغل خاص. برخی از ورزش‌ها نسبت به سایر ورزش‌های دیگر، فشار بیشتری به زانوهای شما وارد می‌کنند. اسکی با چکمه‌های سفت و پتانسیل سقوط، پرش‌های بسکتبال و پیوت‌ها، و ضربات مکرر زانو در هنگام دویدن یا پریدن، همگی خطر آسیب دیدگی زانو را افزایش می‌دهند. مشاغلی که به فشارهای مکرر روی زانوها نیاز دارند، مانند ساخت و ساز یا کشاورزی نیز می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند.
  • مصدومیت قبلی. آسیب دیدگی‌های قبلی زانو، احتمال آسیب مجدد به زانو را افزایش می‌دهند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

با پزشک خود تماس بگیرید اگر:

  • شما نتوانید وزن را روی زانو تحمل کنید.
  • شما درد شدیدی دارید، حتی زمانی که وزن را تحمل نمی‌کنید.
  • زانوی شما پیچ می‌خورد، صدا می‌دهد یا قفل می‌شود.
  • زانوی شما تغییر شکل داده یا بد شکل است.
  • شما نمی‌توانید زانوی خود را خم کنید یا در صاف کردن آن تا آخر مشکل داشته باشید.
  • شما تب، قرمزی یا گرمی در اطراف زانو دارید و یا ورم زیادی دارید.
  • شما درد، تورم، بی حسی، گزگز، یا تغییر رنگ مایل به آبی در ساق پا، در قسمت زیر زانوی دردناک خود دارید.

تشخیص علت زانو درد توسط متخصص

علاوه بر تاریخچه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی، سایر آزمایشات برای مشکلات زانو، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • اشعه ایکس. این آزمایش، از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای ایجاد تصاویری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها بر روی فیلم استفاده می‌کند.
  • تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). این آزمایش، از یک آهنرباهای بزرگ، فرکانس‌های رادیویی و کامپیوتر، برای تهیه تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند. اغلب می‌تواند آسیب یا بیماری را در رباط یا عضله اطراف تعیین کند.
  • اسکن توموگرافی کامپیوتری (که سی تی اسکن یا CAT اسکن نیز نامیده می‌شود). این آزمایش، از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای ایجاد تصاویر افقی یا محوری (اغلب به شکل برش‌) از بدن، استفاده می‌کند. سی تی اسکن، تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن، از جمله استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، چربی‌ها و اندام‌ها را نشان می‌دهد. سی تی اسکن، جزئیات بیشتری نسبت به تصاویر اشعه ایکس معمولی را نشان می‌دهد.
  • آرتروسکوپی. یک روش تشخیصی و درمانی کم تهاجمی است که برای تشخیص مشکلات مفصل استفاده می‌شود. در این روش از یک لوله نوری کوچک (آرتروسکوپ) استفاده می‌شود که از طریق یک برش کوچک، وارد مفصل می‌گردد. تصاویر، از داخل مفصل بر روی صفحه، نمایش داده می‌شوند. این آزمایش برای ارزیابی هرگونه تغییر دژنراتیو یا آرتروز در مفصل و برای تشخیص بیماری‌های استخوانی و تومورها، برای تعیین علت درد و التهاب استخوان، به کار برده می‌شود.
  • اسکن استخوان رادیونوکلئید. یک تکنیک تصویربرداری هسته‌ای که در آن، از مقدار بسیار کمی ماده رادیواکتیو استفاده می‌شود که به جریان خون بیمار تزریق شده تا توسط اسکنر شناسایی گردد. این آزمایش، مسیر جریان خون به استخوان و فعالیت سلولی درون استخوان را نشان می‌دهد.

درمان‌های رایج فیزیکی برای درد زانو

نوع درمان زانو درد، به علت ایجاد آن بستگی دارد. با این حال ممکن است در کنار درمان تخصصی زانو درد، پزشک درمان‌های دیگری نیز برای تسکین درد تجویز کند.

حرکات ورزشی برای زانو

حرکات ورزشی برای زانو

اگر میزان تحرک زانوی شما محدود باشد، می‌تواند باعث افزایش فشار بر روی زانوی شما شود. فقدان حرکت در لگن، پا‌ها یا مچ پا نیز ممکن است زانوی شما را مجبور به عملکرد نامناسب کند. فیزیوتراپیست، ممکن است تکنیک‌های کششی، برای کاهش تنش و کمک به بازگرداندن حرکت طبیعی مفاصل را به شما آموزش دهد. این تمرینات بر روی مفاصل از ناحیه لگن تا پاهای شما تمرکز می‌کنند.

استفاده از بریس زانو

استفاده از بریس زانو

بسته به شرایط شما، فیزیوتراپ یا سایر اعضای تیم پزشکی ممکن است بریس، کمک برای راه رفتن، بستن یا نوار را توصیه کنند. این دستگاه‌ها ممکن است به بازیابی شما کمک نمایند.

تسکین درد زانو با طب سوزنی

تسکین درد زانو با طب سوزنی

طب سوزنی می‌تواند به شل شدن ماهیچه‌های سفت، کمک کند؛ و به ساختار زانو اجازه می‌دهد تا به حالت عادی بازگردد؛ همچنین التهاب را کاهش داده، اندورفین‌های تسکین دهنده درد را آزاد می‌کند و گردش خون را بهبود می‌بخشد.

شاک‌ ویو تراپی

شاک‌ویو تراپی

شاک ویو تراپی می‌تواند در بازیابی عملکرد زانو بسیار موفق باشد؛ زیرا شاک ویو تراپی، بافت اسکار را تجزیه کرده و رشد رگ‌های خونی را تحریک می‌کند تا عملکرد ماهیچه‌ها را بازیابی نماید و بهبودی را تسریع کند.

درمان با لیزر سرد

درمان با لیزر سرد

لیزر درمانی سرد، انرژی نوری را به پوست شما می تاباند تا درد و التهاب را در اعماق ناحیه‌ای از بدن، مانند زانو، کاهش دهد. این درمان، برای رفع زانو درد ناشی از استئوآرتریت (OA) و همچنین کمر درد، سندرم تونل کارپال، آرتریت روماتوئید RA، فیبرومیالژیا، تاندونیت، درد عصبی و آسیب‌های ورزشی استفاده می‌شود.

الکتروتراپی یا تحریک الکتریکی

الکتروتراپی یا تحریک الکتریکی

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست TENS، به عنوان یک استراتژی درمانی برای تسکین درد استفاده می‌شود. یونیت TENS، یک دستگاه کوچک قابل حمل است که با باتری کار می‌کند و سیگنال‌های الکتریکی را برای مشاهده درد ارسال کرده و به کنترل آن درد کمک می‌کند.

درمان با تزریق پی آر پی (PRP)

درمان با تزریق پی آر پی

تزریق پی آر پی (PRP)، یک درمان جدید برای مدیریت درد مربوط به آرتروز زانو (OA) زانو است. هنگامی که PRP به محل آسیب، مانند یک مفصل آسیب دیده زانو، تزریق می‌شود، پروتئین‌های کوچکی به نام فاکتورهای رشد، پاسخ‌های درمانی طبیعی را برای بازیابی بافت مفصل آسیب دیده، ایجاد می‌کنند. PRP به طور معمول در ترکیب با سایر درمان‌ها برای جلوگیری یا به تاخیر انداختن درمان‌های گسترده‌تر، استفاده می‌شود.

درمان با اوزون تراپی

درمان با اوزون تراپی

برای بیماران، تقریباً در تمام سنین، اوزون درمانی زانو، یک درمان طولانی مدت را، برای تسکین زانو درد بدون جراحی ارائه می‌دهد. اوزون یک مولکول اکسیژن قوی به نام O3 است که بیش از 100 سال است برای درمان انواع بیماری‌ها از جمله درد مفاصل استفاده می‌شود.

پیشگیری از زانو درد

اگرچه نمی‌توانید از همه آسیب‌ها جلوگیری کنید، می‌توانید این اقدامات را انجام دهید تا احتمال آن‌ آسیب‌ها، کمتر شود.

  • در صورت احساس درد در زانو، ورزش را متوقف کنید.
  • اگر می‌خواهید تمرین خود را شدیدتر کنید، همیشه شدت آن را به تدریج افزایش دهید.
  • قبل و بعد از فعالیت بدنی، در پاهای خود، تمرینات کششی انجام دهید.
  • از زانوبند برای جلوگیری از بورسیت استفاده نمائید، به خصوص اگر مجبور هستید زیاد زانو بزنید.
  • کفش‌هایی بپوشید که به خوبی مناسب باشند و حمایت کافی را انجام دهند.
  • با کشش و تقویت منظم، عضلات ران خود را قوی نگه دارید.
  • اگر اضافه وزن دارید، برای کاهش وزن تلاش کنید تا فشار کمتری روی همه مفاصل شما از جمله زانوها وارد شود.

سوالات متداول

شایع ترین دلیل زانو درد چیست؟

شایع ترین دلایل زانو درد، مربوط به افزایش سن، آسیب یا فشار مکرر روی زانو است. مشکلات رایج زانو شامل رگ به رگ شدن یا کشیدگی رباط‌ها، پارگی غضروف، تاندونیت و آرتروز است.

آیا درد زانو به طور طبیعی برطرف می‌شود؟

درد خفیف و موقت زانو به دلیل التهاب، آرتروز یا آسیب جزئی، اغلب بدون کمک پزشکی برطرف می‌شود.

کمبود چه ویتامینی باعث زانو درد می‌شود؟

هم کمبود ویتامین D و هم ضعف عضلات چهارسر ران، با آرتروز و درد زانو مرتبط هستند.

آیا راه رفتن با تاندونیت زانو مشکلی ندارد؟

اگر در صورت وجود درد، فعالیت خود را متوقف نکنید، در ابتدا می‌توانید ورزش را در سطح طبیعی ادامه دهید. با این حال، اگر به ورزش ادامه دهید و استراحت نکنید، درد شدیدتر شده و قبل، حین و بعد از فعالیت وجود خواهد داشت.

آیا پارگی رباط زانو خود به خود بهبود می‌یابد؟

پارگی کامل رباط، به ندرت به طور طبیعی بهبود می‌یابد. از آنجایی که در بین بافت، خونرسانی قطع می‌شود، جراحی لازم است. جراحی همچنین به بهبود صحیح مفصل کمک می‌کند و احتمال آسیب‌دیدگی مجدد را کاهش می‌دهد.

با پارگی مینیسک از چه فعالیت‌هایی باید اجتناب کرد؟

از پوزیشن‌ها و فعالیت‌هایی که فشار بیش از حد بر روی زانو وارد می‌کنند، تا زمانی که درد و تورم برطرف شود خودداری نمائید. پوزیشن‌های مشکل ساز شامل: چمباتمه زدن، چرخیدن، خم شدن مکرر (به عنوان مثال، بالا رفتن از پله‌ها، بلند شدن از حالت نشسته، کار با کلاچ و پدال)، دویدن، و شنا با استفاده از روش قورباغه می‌باشد.

دررفتگی کشکک زانو چقدر جدی است؟

دررفتگی کشکک زانو، معمولاً جدی نیست و اغلب به جای خود باز می‌گردد. اما باز هم بهتر است که آن را توسط یک متخصص، بررسی کنید.

شایع ترین شکستگی زانو چیست؟

شایع‌ترین شکستگی زانو، شکستگی کشکک زانو است. البته انتهای استخوان ران و ساق، در جایی که به هم می‌رسند و مفصل زانو را تشکیل می‌دهند نیز ممکن است دچار شکستگی شود.

چگونه بفهمم که آیا آرتروز دارم و یا آرتریت روماتوئید؟

RA متقارن است، که در آن بیمار علائم را در یک نقطه در هر دو طرف بدن احساس می‌کند. در مقابل، آرتروز، در یکی از مفاصل شروع می‌شود. در حالی که ممکن است هر دو طرف درد داشته باشند، یک طرف دردناک‌تر است.

بیماری ازگود اشلاتر چقدر طول می‌کشد رفع شود؟

بیماری ازگود اشلاتر معمولاً زمانی برطرف می‌شود که رشد استخوان‌ها متوقف شود. به طور معمول، این زمانی است که یک نوجوان بین 14 تا 18 سال دارد.

اگر کیست بیکر را بدون درمان رها کنید چه اتفاقی می‌افتد؟

این نوع کیست‌های پوپلیتئال، ممکن است خود به خود از بین بروند، اما اگر درمان نشوند، ممکن است بدتر شوند. گاه به گاه، کیست بیکر پاره می‌شود و مایع را به داخل ساق پا می‌فرستد و به صورت کبودی ظاهر می‌شود. به علاوه، لخته شدن خون، می‌تواند منجر به کبودی و تورم در پشت زانو و ساق پا گردد.

image_printچاپ مقاله
دکتر حمیده دهقانی
دکتر حمیده دهقانی

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و نوار عصب - عضله

-فارغ التحصیل پزشک عمومی سال ۹۲ از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و ورودی تخصص طب فیزیکی و توانبخشی سال ۹۴
-فارغ التحصیل تخصص در سال ۹۷ از دانشگاه علوم پزشکی ارتش

بیشتر بدانید
دکتر حمیده دهقانی
دکتر حمیده دهقانی

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و نوار عصب - عضله

-فارغ التحصیل پزشک عمومی سال ۹۲ از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و ورودی تخصص طب فیزیکی و توانبخشی سال ۹۴
-فارغ التحصیل تخصص در سال ۹۷ از دانشگاه علوم پزشکی ارتش

بیشتر بدانید

مقالات مرتبط

تماس با کلینیک