دیسک گردن از مهره‌های گردنی پشتیبانی کرده و در عین حال انعطاف پذیری لازم را برای حرکات سر فراهم می‌کنند. هر دیسک گردنی که بین مهره‌های گردنی قرار گرفته است، به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کند تا به ستون فقرات گردنی کمک کند فشارها و بارهای مختلف را تحمل کند. عارضه دیسک گردن می‌تواند انواع مختلفی از درد را ایجاد کند یا اصلاً علائمی از خود نشان ندهد. این درد می‌تواند از درد در گردن، بازو و یا دست تا درد شوک مانند که به این نواحی منتشر می‌شود، متغیر باشد.
دیسک گردن چیست؟
تعدا 6 تا دیسک بین مهره‌ای در ستون فقرات گردنی وجود دارند. هر دیسک گردنی بین مهره‌های مجاور (یکی در بالا و دیگری در پایین) قرار گرفته تا بدنه مهره‌ها را تحت فشار قرار دهد و به توزیع بار از گردن و سر کمک کند. به طور کلی، هر دیسک دارای 2 جزء اصلی می‌باشد:
- آنولوس فیبروزوس: لایه بیرونی محکم از الیاف کلاژن است که دیسک را به اندازه کافی مستحکم می‌کند تا از لایه داخلی نرم موجود در آن محافظت کند. آنولوس فیبروزوس در اصل به تحمل بارهای سنگین ستون فقرات و جذب ضربات کمک می‌کند.
- نوکلئوس پولپوزوس: این فضای داخلی ژل مانند یک شبکه از الیاف است که در ژل موکوپروتئینی و در داخل حلقه فیبروزوس نگهداری می‌شود. نوکلئوس پولپوزوس بالشتک و انعطاف بیشتری برای مهره‌ها فراهم می‌کند.
عارضه دیسک گردن زمانی رخ می‌دهد که بخشی یا تمام لایه بیرونی محافظ دیسک پاره شود و مقداری از هسته پالپوزوس به بیرون نشت کند. عارضه دیسک معمولاً زمانی بیشترین درد را ایجاد می‌کند که هسته پالپوزوس که حاوی پروتئین‌های التهابی است، از دیسک خارج شده و روی ریشه عصبی مجاور نشت کند. در برخی موارد نیز، عارضه دیسک ممکن است به نخاع بزند. به عارضه دیسک «فتق دیسک»، «پارگی دیسک» یا «دیسک لغزیده» نیز گفته می‌شود. برای درک بهتر عارضه دیسک، می‌توانید آن را مانند یک دونات در نظر بگیرید که ژله داخل آن بیرون زده است.
علائم همراه با دیسک گردن
ستون فقرات گردنی دارای هفت مهره است که با شماره‌های C1 تا C7 از پایه جمجمه تا ستون فقرات سینه‌ای پشت هم ردیف شده‌اند. عارضه دیسک گردن معمولاً بین مهره‌های C5-C6 و C6-C7 رخ می‌دهد. علائم عارضه دیسک، در C6 و C7 قابل مشاهده خواهد بود.
هنگام شرح حال گیری از بیمار، باید مشکل اصلی، زمان شروع علائم، عوامل تسکین دهنده و تشدید کننده علائم و نیز هرگونه درمان قبلی، مورد بررسی قرار گیرند. مرسوم‌ترین شکایات بیماران مبتلا به این عارضه، درد تابنده به بازو است. برخی از علائم عارضه دیسک گردن عبارتند از:
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در شانه یا بازو که ممکن است به انگشتان نیز بزند.
- ضعف در دست یا بازو
درد ناشی از دیسک گردن، اگر به نخاع شما فشار بیاورد، علائم شما شامل موارد زیر خواهد شد:
- تلو تلو خوردن یا راه رفتن غیرعادی
- سوزن سوزن شدن یا احساس شوک مانندی که تا پاها می‌رسد.
- مشکل داشتن در استفاده از دست‌ها برای انجام حرکات ظریف
- از دست دادن تعادل و بدن
علت ایجاد دیسک گردن
تشخیص اینکه دقیقاً چه عاملی باعث عارضه دیسک گردن شده است، دشوار می‌باشد. علائم این عارضه، اغلب به آهستگی و بدون هیچ دلیل مشخصی ظاهر می‌شوند؛ اما گاهی اوقات می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
- افزایش سن: دیسک به دلیل سایش و پارگی بیشتر مستعد بیرون زدگی (فتق) می‌شود. در سنین جوانی، دیسک‌های ما مقدار زیادی آب در خود دارند که با گذشت زمان با افزایش سن، میزان آب میان بافتی آن‌ها کاهش می‌یابد. آب کمتر در دیسک به معنی انعطاف‌پذیری کمتر است. و این بدان معناست که وقتی بدنتان حرکت می‌کند و یا می‌چرخید، احتمال پارگی یا فتق بیشتر می‌شود. در افراد مسن‌تر، دیسک به راحتی و با اعمال کمترین فشار، بیرون خواهد زد.
- ژنتیک: عارضه دیسک ممکن است ناشی از ژنتیک باشد.
- حرکات ناگهانی: حرکات ناگهانی می‌تواند باعث عارضه دیسک گردن شوند.
- فشار ناگهانی: اگر جسم سنگینی را بلند کنید یا بالاتنه خود را خیلی سریع بچرخانید، برای دیسک گردن آسیب‌زا خواهد بود.
چه عواملی منجر به تشدید دیسک گردن می‌شوند؟
عواملی که می‌توانند خطر عارضه دیسک را افزایش دهند عبارتند از:
- وزن زیاد: اضافه وزن بدن باعث وارد شدن فشار اضافی بر روی دیسک‌های کمری می‌شود.
- نوع شغل: افرادی که از نظر فیزیکی مشاغل سختی دارند، بیشتر در معرض آسیب هستند. بلند کردن مکرر، کشیدن، هل دادن، خم شدن به طرفین و چرخیدن نیز می‌توانند خطر فتق دیسک را افزایش دهند.
- سیگار کشیدن: سیگار باعث کاهش اکسیژن رسانی به دیسک‌ها و فرسودگی هرچه بیشتر آن‌ها می‌شود.
- رانندگی زیاد: طولانی مدت رانندگی کردن می‌تواند به ستون فقرات فشار بیاورد.
- کم تحرک بودن: ورزش منظم می‌تواند به جلوگیری از عارضه دیسک کمک کند.
چه زمانی برای دیسک گردن به متخصص مراجعه کنیم؟
به ندرت، علائم و نشانه‌های عارضه دیسک گردن ممکن است به‌تدریج بدتر شوند. اگر عصب گردن شما در حالت فشرده یا ملتهب باقی بماند، ممکن است دچار گزگز، بی‌حسی و یا ضعف در بازویتان شوید. همچنین اگر طناب نخاعی توسط بیرون‌زدگی دیسک گردن فشرده یا ملتهب شود، ممکن است مشکلاتی در راه رفتن، هماهنگی و یا کاهش کنترل مثانه یا روده به وجود بیاورد. بنابراین در چنین حالتی، باید در اسرع وقت، درمان پزشکی دریافت کرد تا به یک عارضه دائمی تبدیل نشود.
تشخیص دیسک گردن
اگر اولین بار است که درد گردنی می‌گیرید، به پزشک مراجعه کنید تا وی علائم، هرگونه آسیب یا بیماری‌های قبلی را بررسی کرده و تعیین کند که آیا سبک زندگی شما باعث ایجاد درد گردنی شده است یا خیر. سپس به منظور تعیین منبع درد شما را معاینه خواهد کرد و قدرت یا ضعف عضلانی شما، آزمایش خواهد شد.
پزشک همچنین شاید یکی یا چند مورد از آزمایشات تصویربرداری زیر را برای شما تجویز کند:
- اسکن تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): یک آزمایش غیر تهاجمی بوده که از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای نمایش بافت‌های نرم ستون فقرات شما استفاده می‌کند. در این تکنیک تصویربرداری، برخلاف اشعه ایکس، اعصاب و دیسک‌ها به وضوح قابل مشاهده هستند.
- میلوگرام: یک اسکن اشعه ایکس تخصصی است که در آن رنگ مخصوصی به کانال نخاعی تزریق می‌شود. میلوگرام‌ها می‌توانند عصب را در اثر فتق دیسک، رشد بیش از حد استخوان، تومورهای نخاعی و آبسه‌های ستون فقرات نشان دهند. سی تی اسکن ممکن است به دنبال این آزمایش انجام شود.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT): یک آزمایش غیرتهاجمی بوده که با استفاده از پرتو اشعه ایکس و کامپیوتر، تصاویر دو بعدی از ستون فقرات شما ایجاد می‌کند. این تست به ویژه برای تعیین دقیق مهره دیسک آسیب دیده کاربرد دارد.
- الکترومیوگرافی (EMG) و مطالعات هدایت عصبی (NCS): تست‌های EMG (نوار عصب و عضله) و NCS، فعالیت الکتریکی اعصاب و عضلات شما را اندازه‌گیری می‌کنند. در این روش‌ها، سوزن‌های کوچک یا الکترودها در ماهیچه‌های شما قرار می‌گیرند و نتایج آزمایش، روی یک دستگاه مخصوص ثبت می‌گردند.
- اسکن اشعه ایکس: مهره‌های ستون فقرات را نمایش می‌دهد و می‌توانند نشانگر فاصله مهره‌ها از یکدیگر و یا تغییرات آرتروز، زوائد استخوانی یا شکستگی هستند. البته که تشخیص عارضه دیسک، به تنهایی با این آزمایش امکان پذیر نیست.
درمان دیسک گردن
درمان‌های مختلفی برای عارضه دیسک گردن وجود دارند. از آنجایی که بسیاری از عارضه‌های دیسک گردنی با درمان‌های غیرجراحی بهبود می‌یابند، تنها در برخی موارد، به جراحی نیاز خواهد بود. بنابراین، ابتدا درمان‌های غیرجراحی را بررسی می‌کنیم.
دارو
پزشک ممکن است مسکن‌ها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی را تجویز کند. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ناپروکسن، ایبوپروفن و سلکوکسیب نمونه‌هایی هستند که برای کاهش التهاب و تسکین درد ناشی از عارضه دیسک گردن استفاده می‌شوند.
استفاده از بریس
بریس گردن مانند ایموبلایزر ستون فقرات گردنی، قادر است فشار را بر این ناحیه از ستون فقرات کاهش دهد تا درمان عارضه دیسک، بدون جراحی موفقیت آمیز شود. این نوع بریس، به جلوگیری از حرکت بیش از حد گردن کمک کرده و به گونه‌ای طراحی شده است که این کار را به آسان ترین حالت ممکن انجام دهد. این بریس، دارای بالشتک نرم و منفذدار (برای خنک کردن پوست) است و آن را می‌توان متناسب با نیازهای شما، قالب‌گیری کرد.
فیزیوتراپی
هدف فیزیوتراپی، کمک به شما برای بازیابی دامنه حرکتی گردنی طبیعی، و نیز تسکین علائم عارضه دیسک گردن شما می‌باشد. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند روش‌های صحیح حالت بدنی، بلند کردن و راه رفتن را به شما آموزش داده و با شما برای تقویت و کشش عضلات گردن، شانه و بازو همکاری کنند. یک فیزیوتراپیست خوب، همچنین شما را به کشش و افزایش انعطاف ستون فقرات و بازوها تشویق خواهد کرد. ورزش و تمرینات تقویتی، عناصر کلیدی درمان شما هستند و باید آن‌ها را به صورت مادام‌العمر انجام دهید.
انجام حرکات ورزشی
ورزش‌های توصیه شده توسط متخصصان فیزیوتراپی یا طب فیزیکی، باعث تقویت عضلات، کاهش فشار روی نخاع و بهبود انعطاف پذیری می‌شود. در ادامه، به برخی از این تمرینات اشاره می‌کنیم:
تمرین کشش شانه
تمرین کشش شانه، به بهبود وضعیت بدن شما کمک خواهد کرد. وضعیت قرارگیری گردن نقش مهمی دارد و اصلاح آن، باعث شل شدن عضلات شانه‌‌ای و قسمت بالای کمر و در نتیجه تسکین درد می‌شود. شما می‌توانید این تمرین را بدون توجه به مکان و زمان انجام دهید. مانند تصویر، صاف بایستید و انگشتان دست‌های خود را به یکدیگر قلاب کنید. سپس به آرامی بازوهای خود را بلند کنید و به بالا بردن ادامه دهید تا زمانی که کشش مناسبی از عضلات شانه را احساس کنید. این وضعیت را حداقل 15 ثانیه نگه دارید و سپس به حالت خنثی برگردید. این تمرین را حداقل 4 تا 5 بار تکرار کنید. بعد از چند روز انجام این تمرین، تغییر قابل توجهی در کاهش درد گردنی خود احساس خواهید کرد.
تمرین کشش گردن
- به پشت روی میز یا تخت دراز بکشید به طوری که پایین گردنتان در راستای لبه تخت باشد.
- به آرامی سر خود را به سمت عقب و پایین بیاورید و بگذارید آویزان شود. اگر این حرکت، درد شما را بدتر کرد یا درد آن به بازوی شما زد، تمرین را متوقف کنید.
- این حالت را به مدت 1 دقیقه نگه دارید، 1 دقیقه استراحت کنید و تمرین را 5 تا 15 بار تکرار کنید.
تمرین کشش گردن با بالا بردن سر
- روی یک میز یا تخت روی شکم دراز بکشید و بازوها را در کنار خود قرار دهید و سر را از تخت آویزان کنید.
- به آرامی سر خود را بالا بیاورید.
- در این وضعیت به مدت 5 تا 10 ثانیه بمانید. 15 تا 20 بار تمرین را تکرار کنید.
لیزر درمانی
لیزر درمانی سرد یا لیزر درمانی کم توان (LLLT)، یک لیزر درمانی با شدت کم بوده که ضمن استفاده از سطح پایینی از انرژی، باعث التیام گردن شما می‌شود. این روش به این دلیل لیزر درمانی “سرد” نامیده می‌شود که میزان دمای آن به اندازه‌ای نیست که باعث گرم شدن بافت‌های بدن شود. از سایر اشکال لیزر درمانی می‌توان برای از بین بردن تومورها و بهبود بافت استفاده کرد. مطالعات تایید می‌کنند که لیزر درمانی، یک درمان موثر برای بهبود درد مربوط به دیسک گردن است.
شاک ویو تراپی
شاک ویو تراپی یک درمان غیرتهاجمی است که شامل استفاده از ضربان‌های موج صوتی با انرژی کم است که مستقیماً از طریق ژل اعمال شده روی ناحیه، وارد بدن می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که شاک ویو تراپی برای عارضه دیسک گردن، تاثیر قابل توجهی بر کاهش درد و بهبود وضعیت عملکرد کلی بیماران دارد. اثرات ماندگار این روش، در دراز مدت بیشتر قابل مشاهده خواهند بود.
تزریق استروئید
این روش تحت فلوروسکوپی اشعه ایکس انجام شده و شامل تزریق استروئید و یک ماده بی‌حس‌کننده به فضای اپیدورال ستون فقرات است. این دارو در کنار ناحیه آسیبدیده برای کاهش تورم و التهاب اعصاب تزریق می‌شود. شاید حتی برای دستیابی به بهترین نتایج، نیاز باشد تزریق‌های مکرر انجام شود. مدت زمان تسکین درد متفاوت است و شاید هفته‌ها یا سال‌ها طول بکشد. البته لازم به ذکر است که، این تزریق همراه با فیزیوتراپی و یا برنامه ورزشی انجام می‌شود.
اوزون تراپی
اوزون تراپی، فشار روی عصب نخاعی را با کوچک کردن بخشی از دیسک گردن کاهش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که این شیوه درمانی، به طور قابل توجهی درد مربوط به عارضه دیسک گردن و نیز دامنه حرکتی گردن را بازیابی می‌کند. اوزون تراپی، بر خلاف جراحی، سلامت دیسک گردن را در طولانی مدت بهبود می‌بخشد.
تزریق پی آر پی (PRP)
تزریق پی آر پی (PRP) نوعی داروی احیا کننده است که بعد از تزریق آن، بدن از توانایی خود برای التیام خود استفاده می‌کند. در پی آر پی، پلاسمای دارای فاکتورهای رشد جدا شده و سپس به ناحیه دیسک گردن آسیب دیده تزریق می‌شود. از آنجایی که خون خود بیمار در این درمان استفاده می‌شود، احتمال بروز عوارض جانبی بسیار کم است.
جراحی دیسک گردن
اگر علائم دیسک گردن شما بیشتر شدند و یا به درمان‌های غیرتهاجمی پاسخ ندادند، شاید بهتر باشد گزینه جراحی را مد نظر بگیرید. رایج‌ترین روش برای جراحی دیسک گردن، جراحی ناحیه قدامی (جلو گردن) گردن است. اگر برای شرایط دیگری مانند تنگی کانال نخاعی، نیاز به از بین بردن فشار دارید، جراحی خلفی (از پشت) گردن ممکن است انجام شود.
پیشگیری از دیسک گردن
همیشه نمی‌توان از فتق دیسک جلوگیری کرد، اما می‌توان خطر ابتلا به این عارضه را با رعایت موارد زیر، کاهش داد:
- استفاده از تکنیک‌های مناسب هنگام بلند کردن اجسام: از کمر خم نشوید و زانوهای خود را در حالی که کمر خود را صاف نگه داشته‌اید خم کنید. از عضلات قوی پای خود برای کمک به حمل بار استفاده کنید.
- حفظ وزن سالم: اضافه وزن به کمر فشار وارد خواهد کرد.
- تمرین حالت بدنی مناسب: یاد بگیرید که چگونه هنگام راه رفتن، نشستن، ایستادن و خوابیدن، حالت بدن خود را بهبود بخشید. وضعیت بدنی مناسب، فشار روی ستون فقرات را کاهش می‌دهد.
- کشش: اگر اغلب برای مدت طولانی می‌نشینید، انجام تمرینات کششی بسیار مهم است.
- پرهیز از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند: این نوع کفش‌ها، ستون فقرات شما را دچار آسیب می‌کند.
- ورزش منظم: روی تمرینات ورزشی تقویتی عضلات کمر و گردن تمرکز کنید.
- سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند دیسک‌ها را ضعیف کرده و آن‌ها را در برابر فتق آسیب‌پذیر کند. بنابراین سعی کنید سیگار را برای همیشه ترک کنید.
سوالات متداول
با فتق دیسک گردن چه کاری نباید انجام داد؟
اگر دیسکی روی عصب گردن شما فشار می‌آورد و علائم گردن درد همراه با درد بازو، بی‌حسی، گزگز و ضعف را دارید، مهم‌ترین کاری که باید انجام دهید این است که از انجام تمامی فعالیت‌های پر سرعت که گردن را درگیر می‌کند، مانند دویدن، بسکتبال، فوتبال، پرش و ایروبیک اجتناب کنید.
آیا بارداری می‌تواند منجر به عارضه دیسک گردن شود؟
دیسک گردن در دوران بارداری می‌تواند حتی دردناک‌تر رخ دهد. جالب توجه است که این وضعیت می‌تواند در زنان باردار به دلیل افزایش وزن و فشار روی ستون فقرات شایع باشد.
چه زمانی برای دیسک گردن نیاز به جراحی است؟
اگر به مدت 6 ماه است که علائم شما بهبود نیافته و نیز به سایر درمان‌های پزشکی، پاسخ کافی نمی‌دهد، بهتر است جراحی را در نظر بگیرید.
اگر فتق دیسک گردن را درمان نکنید چه اتفاقی می‌افتد؟
ممکن است دردهای شدید و ناگهانی، فلج نسبی یا ناتوانی در کنترل حرکات روده را در شرایط نسبتاً وخیم تجربه کنید.
آیا آسیب به مهره‌های C5-C6 می‌تواند روی پاها تأثیر بگذارد؟
آسیب به نخاع در سطح C5-C6 ممکن است باعث درد و ضعف در بازوها و یا پاها شود.
رابطه بین آرتروز گردن و فتق دیسک گردن چیست؟
عارضه دیسک گردن ممکن است باعث آرتروز گردن یا اسپوندیلوز گردن شود؛ اما این رابطه معمولاً دو طرفه نیست.
آیا عارضه دیسک گردن به خودی خود بهبود می‌یابد؟
بله، گاهی اوقات، این عارضه، خود به خود یا با اقدامات مراقبتی فیزیکی ساده بهبود می‌یابد.
