عصب سیاتیک طولانی‌ترین و عریض‌ترین عصب بدن انسان است. این عصب از قسمت پایین کمر شروع می‌شود، از باسن و پشت ران می‌گذرد و در زیر زانو خاتمه پیدا می‌کند. درد سیاتیک، یک درد رایج است و معمولاً در اثر فشار به عصب سیاتیک ایجاد می‌شود.
درد سیاتیک معمولاً فقط یک طرف پایین تنه را درگیر می‌کند. معمولاً این درد از پایین کمر شروع شده و به پشت ران و ساق پا نیز منتقل می‌شود. بسته به نوع درگیری عصب سیاتیک، درد ممکن است به انگشتان پا نیز سرایت کند.
علت ایجاد درد سیاتیک
درد سیاتیک علامت یک بیماری زمینه ای است. یافتن علت اصلی درد سیاتیک، زمینه تمرکز بر روی درمان ریشه‌ای مشکل به جای مخفی کردن علائم را فراهم می‌کند.
علت‌های شایع درد سیاتیک عبارتند از:
- فتق یا جا به جایی دیسک که باعث فشار روی ریشه عصب می‌شود. این شایع ترین علت درد سیاتیک است.
- بیماری دژنراتیو دیسک فرسایش طبیعی دیسک‌های بین مهره‌های ستون فقرات است.
- تنگی کانال نخاعی باریک شدن غیر طبیعی کانال نخاعی است. در اثر این عارضه در کانال نخاعی فضای کافی برای نخاع و اعصاب وجود نخواهد داشت.
- اسپوندیلولیستزیس لغزش یکی از مهره‌های ستون فقرات است به گونه‌ای که کانال نخاعی تنگ شود. در این صورت عصب سیاتیک بین مهره‌های ستون فقرات گیر می‌کند.
- آرتروز: ممکن است در اثر پیری، خارهای استخوانی (لبه های دندانه دار استخوان) روی مهره‌ها ایجاد شوند و اعصاب را تحت تاثیر قرار دهند.
- آسیب و تروما به ستون فقرات کمری یا عصب سیاتیک
- تومورها در کانال نخاعی کمری که می‌توانند عصب سیاتیک را تحت فشار قرار دهند.
- سندرم پیریفورمیس وضعیتی است که زمانی ایجاد می‌شود که عضله پیریفورمیس، عضله کوچکی که باسن قرار دارد، سفت یا اسپاسم می‌شود.
- سندرم دم اسبی که یک بیماری نادر اما جدی است، بر روی دسته اعصاب انتهای طناب نخاعی که دم اسبی نام دارند؛ تأثیر می‌گذارد. این سندرم باعث درد در ساق پا، بی حسی در اطراف مقعد و از دست دادن کنترل روده و مثانه می‌شود.
چه عواملی احتمال درد ناشی از سیاتیک را بالا می‌برند؟
موارد دیگری که ممکن است شما را بیشتر در معرض ابتلا به درد سیاتیک قرار دهد عبارتند از:
- افزایش سن (که می‌تواند باعث تغییراتی در ستون فقرات شود، مانند تشکیل خار استخوانی یا فتق دیسک)
- دیابت
- اضافه وزن
- ورزش نکردن
- پوشیدن کفش پاشنه بلند
- خوابیدن روی سطوح بیش از حد سفت یا بیش از حد نرم.
- سیگار کشیدن
- شغل، به خصوص اگر شامل رانندگی طولانی مدت، چرخاندن کمر یا حمل وسایل سنگین باشد.
علائم همراه با درد سیاتیک
علامت اصلی درد سیاتیک، تیر کشیدن در طول مسیر عصب سیاتیک، از پایین کمر، باسن، پشت ران تا ساق پا است.
به طور کلی، علائم رایج درد سیاتیک عبارتند از:
- درد پایین کمر
- درد در پشت پا که با نشستن بدتر می‌شود.
- درد لگن
- سوزن سوزن شدن پا
- ضعف، بی حسی، یا حرکت سخت پا
- درد مداوم در یک طرف پشت
- دردی که باعث سخت شدن ایستادن می‌شود.
چه زمانی برای درد سیاتیک به پزشک مراجعه کنید؟
در صورت داشتن علائم زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تب و کمر درد
- تورم یا قرمزی در پشت یا ستون فقرات
- دردی که به سمت پایین پاهای شما منتقل می‌شود.
- بی‌حسی یا ضعف در قسمت بالایی ران، پاها، لگن یا پایین کمر
- سوزش هنگام ادرار کردن یا خون در ادرار
- درد شدید
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده (نشت کردن ادرار یا مدفوع)
روش تشخیص سیاتیک
علاوه بر شرح حال و معاینه پزشکی، آزمایش تشخیص مشکل سیاتیک، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تصویربرداری با اشعه ایکس. با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس، از بافت‌ها استخوان‌ها و اندام‌ها تصویربرداری می‌شود.
- اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). در این روش با استفاده از آهنرباهای بزرگ، انرژی امواج رادیویی و کامپیوتر، تصاویر دقیقی از بافت‌ها و اندام‌ها تهیه می‌شود.
- آزمایش الکترومیوگرافی و هدایت عصبی (EMG و NCS). از این روش برای ثبت و تجزیه و تحلیل تکانه‌های الکتریکی عضلات، استفاده می شود. در طول آزمایش EMG، سوزن‌های نازکی در عضله قرار می‌گیرند تا فعالیت الکتریکی را ثبت کنند. NCS اغلب همراه با EMG انجام می‌شود تا مشخص شود که آیا عصب به طور طبیعی کار می‌کند یا خیر. سپس الکترودها در نقاط مختلف پوست شما در امتداد مسیر عصبی قرار می‌گیرند. هنگام تحریک عصب در مکان‌های مختلف، پزشک می‌تواند محل خاص آسیب را تعیین کند.
درمان درد سیاتیک
برای جلوگیری از پیشرفت علائم، توصیه می‌شود در اسرع وقت درد سیاتیک را درمان کنید. درمان درد سیاتیک ممکن است شامل هر دو روش غیر جراحی و جراحی باشد. به طور معمول، ابتدا روش‌های غیرجراحی امتحان می‌شوند. اما زمانی که علت درد حاد و شدید باشد و یا نقص ایجاد شده در عصب به گونه‌ای باشد که باعث اختلال در راه رفتن شود، معمولاً روش‌های جراحی توصیه می‌شوند.
دارو
برای تسکین درد سیاتیک می‌توان از هر دو داروی نسخه‌ای و بدون نسخه (OTC) استفاده کرد. چند نمونه از داروهای مورد استفاده برای درمان درد سیاتیک عبارتند از:
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDS)، مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن
- داروهای استروئیدی خوراکی، مانند پردنیزون
- داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌‌ای، مانند آمی تریپتیلین
- مسکن‌های اپیوئیدی، مانند ترامادول یا اکسی کدون
این داروها معمولاً درد را تا حدی تسکین می‌دهند که بیمار بتواند در جلسات فیزیوتراپی شرکت کند. داروهایی مانند مسکن‌های اپیوئیدی، اعتیاد آور هستند؛ در نتیجه معمولاً برای مدت کوتاهی تجویز می‌شوند.
درمان با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی ترکیبی از حرکات قدرتی، کششی و هوازی است و در واقع جز اصلی روند درمان مشکلات سیاتیک است. ممکن است ورزش‌هایی نیز به برنامه فیزیوتراپی اضافه شوند.
اهداف فیزیوتراپی و ورزش‌های سیاتیک عبارتند از:
- ستون فقرات و عضلات کمر، شکم، باسن و لگن را تقویت می‌کنند.
- کمر را تقویت می‌کنند.
- گرفتگی عضلات را از بین می‌برنند و باعث کشش عضله همسترینگ می‌شوند.
- با انجام تمرینات هوازی سبک مانند پیاده روی، شنا یا آب درمانی، تبادل مایعات و مواد مغذی در بدن افزایش می‌یابد.
برخی از تمریناتی که ممکن است درمانگر شما توصیه کند عبارتند از:
- تمرین جمع کردن زانو در سینه:
این ورزش کششی ساده قسمت پایین باسن و قسمت بالای ران را هدف قرار می‌دهد.
- مرحله ۱: به پشت دراز بکشید و پاهای خود را خم کنید و کف پاهای خود را صاف روی زمین قرار دهید.
- مرحله ۲: یکی از زانوها را به سمت قفسه سینه بیاورید و پای دیگر را روی زمین نگه دارید.
- مرحله ۳: پایین کمر را روی زمین فشار دهید، تا ۳۰ ثانیه در این حالت باقی بمانید.
- مرحله ۴: این کار را برای سمت دیگر بدن نیز تکرار کنید.
سعی کنید این حرکت را ۲ تا ۴ بار در هر سمت انجام دهید. برای اینکه تمرین را کمی سخت‌تر کنید، یک پا را صاف روی زمین نگه دارید و پای دیگر را به سمت سینه بالا ببرید. همچنین می‌توانید هر دو زانو را به سمت قفسه سینه ببرید.
- تمرین پل لگن:
این یکی دیگر از تمرینات ساده‌ای است که برای سیاتیک مفید است.
- مرحله ۱: به پشت دراز بکشید و پاهای خود را خم کنید و دست‌ها را در کنار خود قرار دهید.
- مرحله ۲: عضلات شکم خود را سفت کنید، پشت خود را روی زمین فشار دهید و باسن و لگن را کمی به سمت بالا جا به جا کنید.
- مرحله ۳: این تمرین را در حالی که شکم خود را به سمت داخل جمع می‌کنید، انجام دهید. نفس کشیدن در حین تمرین را فراموش نکنید.
- مرحله ۴: بعد از چند ثانیه به حالت استراحت دربیایید. سپس دوباره تمرین را تکرار کنید.
سعی کنید ۸ تا ۱۲ بار این حرکت را تکرار کنید.
ماساژ تراپی
اشکال خاصی از ماساژ، مانند ماساژ بافت‌های عمیق، ممکن است برای تسکین درد سیاتیک موثر باشند. مزایای ماساژ درمانی عبارتند از:
- بهبود گردش خون، که به نوبه خود پاسخ درمانی بهتری را در بدن ایجاد می‌کند.
- از بین بردن انقباض عضلاتی که ممکن است باعث درد شده باشند.
- ترشح هورمون اندورفین در بدن که به عنوان مسکن طبیعی شناخته می‌شود.
اوزون تراپی
اوزون تراپی یک روش درمانی جایگزین است که در آن از گاز اوزون برای مبارزه با بیماری استفاده می‌شود. استنشاق گاز اوزون مضر است و منجر به تحریک گلو و ریه شده و نیز باعث تشدید سرفه و علائم آسم می‌شود. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گاز اوزون منجر به آسیب ریوی شده و می‌تواند کشنده باشد.
با این حال، برخی از محققان معتقدند که ازن می‌تواند اثرات درمانی در زمینه‌های پزشکی داشته باشد. مثلاً، یک مطالعه گزارش می‌دهد که اوزون تراپی می‌تواند نتایج زیر را داشته باشد:
- درمان آرتروز
- مبارزه با بیماری‌های ویروسی مانند HIV و سارس (SARS)
- ضد عفونی کردن زخم‌ها
- فعال کردن سیستم ایمنی
- درمان بیماری ایسکمیک قلب
- درمان دژنراسیون ماکولا
- درمان سرطان
اوزون تراپی می‌تواند آسیب‌های عصب سیاتیک را بهبود ببخشد بدون اینکه باعث افزایش بافت فیبروتیک شود. اوزون می‌تواند باعث کاهش فیبروز، گرفتگی عروق و ورم شود. ممکن است از اوزون تراپی برای درمان آسیب عصب سیاتیک استفاده شود.
درمان با سلول‌های بنیادی
در روش درمان با سلول‌های بنیادی، از توانایی بازسازی سلول‌های بدن برای التیام آسیب‌های عصبی و آسیب به بافت نرم استفاده می‌شود. این روش درمان، باعث می‌شود که بدن خود به خود خودش را درمان کند و نیاز شما به داروهای مسکن را کاهش دهد و کیفیت زندگی شما را بهبود ببخشد.
در این روش از مغز استخوان شما نمونه برداری می‌شود و با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ، سلول‌های بنیادی از سایر بخش‌ها جدا می‌شوند. سپس سلول‌های بنیادی به ناحیه‌ای که دچار آسیب عصبی شده‌است؛ تزریق می‌شوند.
تزریق پی آر پی (PRP)
برای درمان دیسکی که باعث ایجاد درد سیاتیک شده است، پی آر پی را مستقیماً به دیسک تزریق می‌کنند. با این کار پارگی دیسک بهبود می‌یابد و دیسک به محل اصلی خود برمی‌گردد. درمان دیسک با روش پی آر پی نسبت به درمان پوست با پی آر پی، بیشتر طول می‌کشد؛ زیرا دیسک‌های ستون فقرات دارای رگ‌های خونی کمی هستند.
تزریق اپیدورال استروئید
تزریق استروئید اپیدورال ممکن است به تسکین درد سیاتیک ناشی از شرایطی مانند تنگی کانال نخاعی، فتق دیسک یا بیماری دژنراتیو دیسک کمک کند. اهداف اولیه این روش درمان عبارتند از:
- کنترل پاسخ التهابی اطراف عصب سیاتیک که ممکن است ناشی از فتق دیسک یا تحلیل رفتن دیسک باشد.
- کاهش فعالیت سیستم ایمنی برای کاهش تولید سلول‌های التهابی در بدن.
استروئیدهای تزریق شده در فضای اپیدورال در انتهای عصب و سایر بافت‌ها پراکنده می‌شوند و اثر ضد التهابی را در ساختارهای انتقال دهنده درد از بین می‌برند.
جراحی
جراحان می‌توانند خار استخوانی یا بخشی از دیسک را که بر روی عصب فشار می‌آورد، خارج کنند. اما جراحی معمولاً تنها زمانی انجام می‌شود که سیاتیک باعث ضعف شدید، از دست دادن کنترل روده یا مثانه یا دردی شود که با درمان‌های دیگر بهبود نیابد.
پیشگیری از درد سیاتیک
برخی از دلایل درد سیاتیک ممکن است قابل پیشگیری نباشند، مانند بیماری دیسک دژنراتیو، درد سیاتیک ناشی از بارداری یا افتادن تصادفی. اگرچه ممکن است پیشگیری از همه موارد درد سیاتیک امکان پذیر نباشد، انجام اقدامات زیر می‌تواند به محافظت از کمر و کاهش خطر کمک کنند:
- حفظ حالت بدنی خوب: حفظ حالت مناسب بدن در هنگام نشستن، ایستادن، بلند کردن وسایل و خوابیدن می‌تواند به کاهش فشار از روی کمر کمک کند. درد یک علامت هشدار دهنده است و نشان می‌دهد که بدن شما در حالت مناسبی قرار ندارد. اگر احساس درد داشتید باید حالت بدن خود را تغییر دهید.
- سیگار نکشید: نیکوتین خونرسانی به استخوان‌ها را کاهش می‌دهد. در نتیجه ستون فقرات و دیسک‌ها ضعیف می‌شوند و فشار بیشتری به کمر وارد می‌شود، که این امر می تواند باعث بروز مشکلات ستون فقرات شود.
- حفظ وزن سالم: اضافه وزن و رژیم غذایی نامناسب باعث ایجاد التهاب در بدن می‌شود. شما می‌توانید برای کاهش وزن و یادگیری عادت‌های غذایی سالم، از رژیم مدیترانه‌ای استفاده کنید. هر چه به وزن ایده آل خود نزدیک تر باشید، فشار کمتری به ستون فقرات وارد می‌شود.
- به طور منظم ورزش کنید: ورزش شامل حرکات کششی برای انعطاف پذیر نگه داشتن مفاصل و تمریناتی برای تقویت قسمت مرکزی بدن، عضلات کمر و شکم می‌شود. وظیفه این عضلات حمایت از ستون فقرات است. همچنین برای مدت طولانی ننشینید.
سؤالات متداول
علت درد سیاتیک در دوران بارداری چیست؟
اگر چه درد سیاتیک می‌تواند یک مشکل در دوران بارداری باشد؛ اما برآورد شده است که ۵۰ تا ۸۰ درصد زنان در دوران بارداری کمر درد دارند. هورمون‌های تولید شده در دوران بارداری، باعث شل شدن و کشیدگی رباط‌ها می‌شوند که به طور بالقوه می‌تواند باعث کمر درد در برخی از زنان شود. درد سیاتیک به دلیل فتق دیسک در دوران بارداری زیاد متداول نیست.
آیا درد سیاتیک خود به خود درمان می‌شود؟
صرف نظر از علت، حدود ۹۰ درصد افراد مبتلا به درد سیاتیک بدون جراحی بهبود می‌یابند و در طی چند هفته سلامت خود را بدست می‌آورند. اما اجتناب از جراحی به این معنی نیست که باید در خانه بمانید. شما باید در جلسات مشاوره و فیزیوتراپی شرکت کنید.
درد سیاتیک چه احساسی دارد؟
ممکن است مانند یک سوزن سوزن شدن خفیف، درد مبهم یا احساس سوزش باشد. در برخی موارد، درد آنقدر شدید است که فرد قادر به حرکت نیست.
آیا پیاده روی به کاهش درد سیاتیک کمک می کند؟
با وجود اینکه ممکن است در هنگام پیاده‌روی درد داشته باشید، باید بدانید که پیاده‌روی برای سیاتیک مفید است. پیاده روی باعث افزایش جریان خون در سراسر بدن می‌شود و حتی می‌تواند اعصاب را انعطاف پذیرتر کند.
آیا ممکن است درد سیاتیک بر روده‌ها اثر بگذارد؟
در موارد شدیدتر، درد سیاتیک و التهاب مربوط به آن می‌تواند بر اعصابی که عملکرد مثانه و روده را کنترل می‌کنند تأثیر بگذارد. اگر این اعصاب تحت فشار قرار بگیرند، ممکن است فرد دچار بی‌اختیاری یا نشت ادرار و مدفوع شود.
آیا درد سیاتیک ناشی از استرس است؟
استرس یک محرک برای درد سیاتیک و کمر درد است و یکی از عوامل مهم از کار افتادگی می‌باشد.
آیا استراحت در بستر برای سیاتیک مفید است؟
در افراد مبتلا به درد سیاتیک به همان میزان که به استراحت کردن توصیه می‌شود به فعال ماندن نیز توصیه می‌شود.
با وجود درد سیاتیک باید در چه وضعیتی خوابید؟
می‌توانید به پشت بخوابید، در بسیاری از افراد با خوابیدن به پشت، درد تسکین پیدا می‌کند. در این حالت فشار از روی کمر و عصب سیاتیک برداشته می‌شود. بهتر است یک بالش در زیر زانو‌های خود قرار دهید تا زانوها کمی بالاتر است سطح بدن قرار بگیرند. حتماً در زیر گردن هم یک بالش قرار دهید.
آیا درد سیاتیک با نشستن بدتر می‌شود؟
نشستن بیش از حد می‌تواند باعث تحریک یا تشدید درد سیاتیک شود. در حالت نشسته فشار زیادی بر عضلات سرینی، کمر و عصب سیاتیک وارد می‌شود.
