پارگی مینیسک یکی از شایع‌ترین آسیب‌دیدگی‌های زانو است. هر گونه فعالیتی که باعث شود با زور زانوی خود را بچرخانید، به خصوص زمانی که تمام وزن خود را روی آن قرار داده‌اید، می‌تواند منجر به پارگی مینیسک شود. هر یک از زانوهای شما دارای دو تکه غضروف C شکل است که مانند یک بالشتک بین استخوان ساق پا و ران شما عمل می‌کند. پارگی مینیسک باعث درد، تورم و سفتی در زانو می‌شود. همچنین ممکن است دچار قفل شدن زانو شوید و در کشش کامل زانوی خود مشکل داشته باشید.
آسیب و پارگی مینیسک زانو به چه گفته می‌شود؟
پارگی مینیسک یکی از آسیب‌دیدگی‌های شایع زانو است. مینیسک به دو لایۀ غضروفی سه‌گوش در داخل زانو گفته می‌شود. مینیسک‌های زانو مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند و با توزیع یکنواخت وزن روی مفصل باعث پایداری زانو می‌شوند. هر زانو دو مینیسک دارد: مینیسک داخلی در سمت داخلی زانو و مینیسک خارجی در سمت خارجی زانو قرار دارد. این دو مینیسک در کنار هم از زانو محافظت می‌کنند، از سایش بین استخوان ران (فمور) و استخوان ساق پا (درشت‌نی یا تیبیا) جلوگیری می‌کنند و حرکت‌های روان و بدون درد را حین انجام ورزش و فعالیت‌های مختلف تسهیل می‌کنند. با این‌حال منیسک‌های زانو به دلیل موقعیت و عملکرد خاصشان، مستعد آسیب‌دیدگی هستند. احتمال آسیب‌دیدگی منیسک به‌ویژه در زمان انجام حرکاتی بالاست که فشار مضاعفی را به مفصل زانو وارد می‌کنند.
علائم پارگی مینیسک زانو
اگر مینیسک پاره شود، به‌خصوص اگر پارگی کوچک باشد، 24 ساعت یا بیشتر طول می‌کشد تا درد و ورم شروع شود. نشانه‌ها و علائم زیر در پی پارگی مینیسک زانو بروز می‌یابد:
- صدا دادن زانو
- ورم یا خشکی زانو
- درد، به‌ویژه هنگام چرخاندن زانو
- به سختی صاف کردن کامل زانو
- احساس قفل کردن زانو هنگام تلاش برای تکان دادن زانو
- خالی کردن زانو
علتهای پارگی مینیسک زانو
پارگی‌های منیسک به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود. پارگی تروماتیک مینیسک غالباً زمانی رخ می‌دهد که ورزشکار بدنش را در حالی بچرخاند که کف پا را ثابت روی زمین قرار می‌دهد و زانو را محور چرخش می‌کند. پارگی مینیسک فرسایشی (دژنراتیو) پیامد ساییدگی تدریجی است و معمولاً در سالمندان مشاهده می‌شود.
پارگی مینیسک در اثر ضربه و تراما
پارگی‌های تروماتیک مینیسک معمولاً حین چرخش شدید زانو رخ می‌دهد. پارگی در اثر سانحه بین ورزشکارانی مانند فوتبالیست‌ها، بسکتبالیست‌ها و بازیکنان راگبی شایع است. البته احتمال پارگی مینیسک در اثر سانحه حین انجام تمام فعالیت‌هایی وجود دارد که با چرخاندن زانو همراه است. زانو زدن مکرر یا بلند شدن از حالت چمباتمه ضمن بلند کردن بار نیز باعث پارگی مینیسک می‌شود؛ البته این نوع پارگی مینیسک شیوع کمتری دارد.
پارگی مینیسک دژنراتیو (بر اثر سن)
پارگی دژنراتیو یا فرسایشی_تخریبی معمولاً در سالمندان مشاهده می‌شود و پیامد زیست‌شناسی و فرسایش یا تخریب ساختار مینیسک است. چرخش زانو پارگی ناشی از بالا رفتن سن را تسریع می‌کند. درهرحال الگوی پارگی در پارگی دژنراتیو کاملاً با پارگی تروماتیک تفاوت دارد.
تشخیص
پارگی مینیسک غالباً حین معاینۀ بالینی تشخیص داده می‌شود. پزشک زانو و پا را در جهت‌های مختلف تکان می‌دهد، روش راه رفتنتان را نگاه می‌کند و از شما می‌خواهد سرپا بنشینید تا بتواند علت اصلی بروز نشانه و علائم را تشخیص بدهد.
آزمایش‌های تصویربرداری
پزشک ممکن است برای تشخیص بهتر و رد احتمال دیگر آسیب‌های زانویی، شما را برای برخی آزمایش‌های تصویربرداری ارجاع دهد:
- رادیوگرافی: چون مینیسک از غضروف تشکیل می‌شود، عکس رادیوگرافی پارگی مینیسک را نشان نمی‌دهد. با این حال گرفتن عکس رادیوگرافی برای تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به دیگر مشکلات زانو که علائم مشابه دارند، مفید است.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): در این روش از میدان مغناطیسی قوی برای تهیۀ تصاویری دقیق از بافت‌های نرم و سخت داخل زانو استفاده می‌شود. ام آر آی بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص پارگی مینیسک است.
آرتروسکوپی
پزشکان گاهی از وسیله‌ای به نام آرتروسکوپ برای معاینۀ داخل زانو استفاده می‌کنند. پزشک برش بسیار کوچکی را نزدیک زانو ایجاد می‌کند و آرتروسکوپ را وارد زانو می‌کند. آرتروسکوپ مجهز به منبع نور و دوربینی کوچک است که تصویر بزرگنمایی‌شده از داخل زانو را به نمایشگر منتقل می‌کند. جراح وسایل جراحی را در صورت لزوم از طریق آرتروسکوپ یا چند برش کوچک دیگر برای ترمیم پارگی وارد زانو می‌کند.
درجه‌بندی پارگی مینیسک زانو
پارگی مینیسک زانو از لحاظ مرحله آسیب دیدگی و پارگی به چهار درجه تقسیم می‌شود:
پارگی درجه 1 مینیسک زانو: در این نوع پارگی، ناحیه کوچکی در تصاویر MRI قابل مشاهده است. این ناحیه آسیب‌دیده یا غیرنرمال تا سطح مفصل گسترش پیدا نکرده و چندان علائم بالینی مهمی نیز ندارد اما ممکن است به پارگی‌های شدیدتر منجر شود.
پارگی درجه 2 مینیسک زانو: آسیب‌دیدگی در MRI به صورت یک خط نمایش داده شده اما تا سطح مفصل گسترش پیدا نخواهد کرد و بیشتر مشابه پارگی درجه 1 است.
پارگی درجه 3 مینیسک زانو: پارگی درجه 3 تا سطح مفصل گسترش یافته و علائمی مانند صدا دادن زانو و قفل کردن آن را به همراه خواهد داشت. در صورت عدم درمان به موقع، می‌تواند تا پارگی درجه 4 گسترش پیدا کند.
پارگی درجه 4 مینیسک زانو: در پارگی درجه 4، مینیسک تکه‌تکه شده و علائم بالینی آن مانند پارگی درجه 3، صدا دادن و قفل شدن زانو است.
درمان پارگی مینیسک زانو
درمان پارگی مینیسک غالباً با درمان‌های محافظه‌کارانۀ غیرجراحی شروع می‌شود. البته روش درمان پارگی مینیسک به نوع، اندازه و موقعیت پارگی بستگی دارد. پارگی مینیسک ناشی از آرتریت غالباً به مرور زمان و درمان آرتریت بهبود می‌یابد، بنابراین جراحی معمولاً برای درمان پارگی مینیسک دژنراتیو لازم نیست. درد بسیاری از پارگی‌های دیگری که باعث قفل کردن زانو نمی‌شوند، به مرور کمتر می‌شود و به همین دلیل درمانشان نیازی به جراحی ندارد.
درمان‌های اولیه
درمان‌های اولیه عبارتاند از:
- استراحت: فعالیت‌های تشدیدکنندۀ زانو درد را انجام ندهید. به‌ویژه از انجام فعالیت‌هایی خودداری کنید که با چرخش، پیچش یا محور قرار دادن زانو همراه‌اند. اگر زانودردتان شدید بود، از عصای زیربغل استفاده کنید. عصا فشار را از روی زانو برمی‌دارد و به ترمیم منیسک کمک می‌کند.
- گذاشتن یخ: گذاشتن کیسۀ یخ روی زانو درد و ورم زانو را کمتر می‌کند. از کیسۀ یخ، پک سرمایی، کیسۀ سبزیجات منجمد یا حولۀ پر شده با تکه‌های یخ استفاده کنید و آن را هر بار به مدت 15 دقیقه روی زانو قرار بدهید.
- بستن باند فشرده‌کننده: باند کشی را برای کاهش ورم دور زانو بپیچید.
- بالا گذاشتن: پاها را هنگام خوابیدن و استراحت بالاتر از سطح قلب بگذارید تا ورم کمتر شود.
درمان‌های دارویی
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ادویل، الیو یا مورتین درد و ورم زانو را کاهش می‌دهند. البته مصرف این داروها عوارض جانبی مختلفی مانند افزایش خطر خونریزی و انواع زخم از قبیل زخم معده را به دنبال دارد. این داروها را نباید به‌طور مداوم مصرف کنید، مگر آن‌که پزشک دستور دیگری داده باشد.
درمان‌های تزریقی
درمان‌های تزریقی برای درمان عوارض ناشی از پارگی مینیسک زانو عبارتاند از:
- تزریق پی آر پی: محلولی حاوی غلظت بالایی از فاکتورهای رشد از خون خود بیمار تهیه می‌شود. تزریق محلول PRP فرایند ترمیم بافت را برمی‌انگیزد و به بهبودی سریع‌تر پارگی مینیسک کمک می‌کند.
- تزریق استروئید: پزشک استروئید را مستقیماً داخل مفصل زانو تزریق می‌کند. تزریق استروئید التهاب را کاهش و درد را برای مدتی کوتاه تسکین می‌دهد.
- تزریق اسید هیالورونیک: پزشک مادۀ ژل‌مانند را برای افزایش لغزندگی مفصل و تسکین موقت درد ناشی از پارگی مینیسک تزریق می‌کند.
بریس زانو
بستن بریس یا زانوبند طبی روشی غیرتهاجمی برای بیماران مبتلا به پارگی خفیف تا متوسط مینیسک یا بیمارانی است که تمایلی به انجام جراحی ندارند. بریس از مفصل زانو حمایت و آن را پایدار می‌کند. در نتیجه زانو درد کمتر می‌شود و از آسیب دیدن مینیسک حین ورزش جلوگیری می‌شود. بعضی بریس‌های زانو مخصوص آسیب‌دیدگی مینیسک طراحی می‌شوند. این بریس‌ها دور مفصل زانو را فشار می‌دهند و حمایت بیشتری را از بخش آسیب‌دیده به عمل می‌آورند. هرچند بستن زانوبند طبی علائم را تسکین می‌دهد و به ترمیم مینیسک پاره کمک می‌کند، اما پارگی مینیسک را به تنهایی درمان نمی‌کند و برای پارگی‌های شدید یا پیچیده مناسب نیست.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش مهمی در مدیریت پارگی مینیسک دارد. متخصص طب فیزیکی ماهر برنامۀ ورزش‌درمانی سفارشی‌سازی‌شده را برای تقویت عضله‌های دور زانو و افزایش انعطاف‌پذیری و پایداری کلی زانو طراحی می‌کند. فیزیوتراپی با هدف کاهش درد، ورم و التهاب ضمن بازیابی عملکرد و دامنۀ حرکتی زانو انجام می‌شود. متخصصان طب فیزیکی حرکات زیر را معمولاً به بیماران دچار پارگی مینیسک آموزش می‌دهند:
کشش همسترینگ
کمر و پشت بدن را صاف نگه دارید، از لگن روی پایی که به جلو کشیده‌اید، رو به جلو خم شوید. زانو را صاف نگه دارید. باید کششی را در پشت ران حس کنید.
45 ثانیه در این حالت بمانید. این نرمش کششی را در دورۀ حاد آسیب‌دیدگی هر دو یا سه ساعت یک‌بار تکرار کنید.
کشش ساق پا
روی لبۀ پله بایستید. همان‌طور که زانوها را صاف نگه داشته‌اید، بگذارید هر دو پاشنه از لبۀ پله آویزان شود. باید کششی را در پشت ساق پاها حس کنید. برای این که کشش بیشتر شود، یک پا را جلوتر بگذارید و هر بار فقط یک پا را آویزان نگه دارید.
45 ثانیه در این حالت بمانید. سپس استراحت کنید. حرکت را در دورۀ حاد آسیب‌دیدگی هر دو یا سه ساعت یک‌بار تکرار کنید.
بالا آوردن زانو
بنشینید و زانوی‌تان را روی یک غلتک فومی یا حولۀ لوله‌شده و ضخیم بگذارید. زانو را رو به پایین روی حوله فشار بدهید و زانو را صاف کنید تا مچ پا و پاشنه از روی زمین بلند شود. باید فشاری را در عضلۀ چهارسر جلوی ران حس کنید. انقباض را به مدت 10 ثانیه حفظ کنید، سپس عضله را شل کنید. حرکت را 6 تا 10 بار تکرار کنید. دو تا سه دقیقه استراحت کنید، سپس حرکت را در دو یا سه ست دیگر انجام بدهید. این نرمش را یک یا دو نوبت در روز تکرار کنید.
پل زدن
به پشت بخوابید و پاشنه‌ها را آن‌قدر از بدن دور کنید تا زاویۀ خمش زانوها بیشتر از 90 درجه نباشد. عضله‌های سرینی را منقبض کنید، لگن را به عقب خم کنید و کمر را به زمین فشار بدهید و صاف کنید. لگن را از استخوان دنبالچه به سمت سقف بلند کنید. باید کششی را در عضله‌های همسترینگ پشت ران حس کنید. اگر حس نکردید، پاها را کمی بیشتر از لگن دور کنید.
انداختن کش دور ران‌ها و کشیدنش کمک می‌کند تا عضله‌های سرینی را بیشتر به کار بگیرید.
حرکت را 8 تا 12 بار تکرار کنید، 2 تا 3 دقیقه استراحت کنید و حرکت را در سه ست انجام بدهید. مجموعۀ این حرکات را یک بار در روز انجام بدهید.
اسکات دیواری
اسکات دیواری تمرین خوبی برای مدیریت درد است. وقتی در انجام حرکت «افزایش دامنۀ داخلی عضلۀ چهارسر» مهارت پیدا کردید، می‌توانید این تمرین را که حرکتی پیشرفته‌تر است، انجام بدهید. پشت بدن را به دیوار تکیه بدهید و پاها را کمی جلوتر بگذارید تا زیر زانوها قرار بگیرند. باید کششی را در عضله‌های چهارسر جلوی ران و عضله‌های سرینی پشت لگن حس کنید. در ابتدا در حالت یک‌چهارم اسکات قرار بگیرید و به تدریج پایین‌تر بروید. نباید دردی را حس کنید.
30 تا 60 ثانیه در این حالت بمانید، دو تا سه دقیقه استراحت کنید و حرکت را در سه ست تکرار کنید. مجموعۀ این حرکات را یک نوبت در روز انجام بدهید.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (Tens)
TENS تکنیکی غیرتهاجمی برای مدیریت درد است که در آن از یک دستگاه کوچک و باتری‌خور استفاده می‌شود. دستگاه TENS جریان برق با ولتاژ پایین را به پوست روی زانوی آسیب‌دیده اعمال می‌کند. تحریک الکتریکی مانع از رسیدن سیگنال‌های درد به مغز می‌شود و موجب آزاد شدن اندورفین می‌شود. به این ترتیب درد ناشی از پارگی مینیسک موقتاً تسکین پیدا می‌کند. می‌توان از TENS به عنوان بخشی از طرح درمان جامع در کنار درمان‌های دیگری مانند فیزیوتراپی، برای مدیریت درد و بهبود رفاه بیمار بهره گرفت. بااین‌حال TENS علت اصلی پارگی مینیسک را درمان نمی‌کند و عمدتاً بر مدیریت علائم متمرکز است.
شاک ویو تراپی
در شاک ویو تراپی از امواج ضربه‌ای پرتوان برای تحریک فرایند التیام‌بخشی بافت و کاهش درد استفاده می‌شود. شاک ویو تراپی با هدف بهبود جریان خون، بازسازی سلول‌ها و ترمیم بافت انجام می‌شود. اگرچه نتایج چند پژوهش بیانگر مزایای متعددی برای شاک ویو تراپی مانند کاهش درد و افزایش توانایی حرکتی مینیسک‌های پاره است، اثربخشی کلی این روش موضوع بحث‌برانگیزی است. تمام بیماران نتایج یکسانی از شاک ویو تراپی نمی‌گیرند. همچنین باید تحقیقات بیشتری دربارۀ دوز و زمان‌بندی جلسه‌های درمان انجام شود. منبع
لیزرتراپی (LLLT)
در لیزردرمانی از لیزر کم‌توان، لیزر سرد یا LED برای کمک به ترمیم بافت و تسکین درد استفاده می‌شود. لیزردرمانی متابولیسم سلولی را بهبود و التهاب را کاهش می‌دهد. نتایج تحقیقاتی که در زمینۀ کارآمدی لیزردرمانی برای پارگی مینیسک انجام شده است، یکسان نیست. اگرچه لیزردرمانی با تحریک فرایندهای سلولی موجب کاهش درد و ترمیم بافت می‌شود، هنوز نتیجه‌ای قطعی دربارۀ اثربخشی کلی این روش به دست نیامده است. مشاوره با پزشک برای گرفتن تصمیمی آگاهانه دربارۀ روش‌های درمان ضروری است. منبع
جراحی زانو برای ترمیم پارگی مینیسک ضروری است؟
ممکن است موارد جدی‌تر پارگی مینیسک خودبه‌خود ترمیم نشود. اگر آسیب‌دیدگی با درمان RICE (سرواژۀ استراحت، یخ، باندپیچی و بالا گذاشتن) و فیزیوتراپی بهبود نیابد، پزشک جراحی آرتروسکوپی را توصیه می‌کند. جراحی روش بسیار مؤثری برای ترمیم پارگی مینیسک است. اگر پارگی در حدی بزرگ باشد که ترمیمش ممکن نباشد، جراح تمام مینیسک یا بخشی از آن را برمی‌دارد. زانو پس از اتمام دورۀ نقاهت پایدارتر می‌شود و احتمال این‌که دچار ناراحتی‌های دیگر زانو بشوید، کمتر می‌شود.
پیشگیری
ازآن‌جا که پارگی مینیسک معمولاً پیامد سانحه و تصادف است، پیشگیری از این آسیب‌دیدگی دشوار است. با این حال رعایت توصیه‌های احتیاطی زیر خطر آسیب دیدن زانو را کاهش می‌دهد:
- عضله‌های ران را با ورزش منظم قوی نگه دارید؛
- بدن را قبل از ورزش با نرمش‌های سبک گرم کنید؛
- در طول تمرین‌های ورزشی به بدنتان فرصت استراحت بدهید. خستگی عضلانی احتمال آسیب‌دیدگی را افزایش می‌دهد؛
- کفشی بپوشید که کاملاً اندازه باشد و از پای‌تان حمایت کند؛
- انعطاف‌پذیری را حفظ کنید و
- هرگز شدت تمرین‌های ورزشی را ناگهان افزایش ندهید. تمرین‌ها را به آهستگی تغییر بدهید.
سوالات متداول
پارگی مینیسک خودبه‌خود ترمیم می‌شود؟
بعضی پارگی‌های کوچک با استراحت کردن و درمان‌های محافظه‌کارانه ترمیم می‌شود، اما درمان پارگی‌های مینیسک بزرگ‌تر یا پیچیده‌تر مستلزم مداخله است.
سیر درمان و بهبود پارگی مینیسک زانو چگونه است؟
اکثر افرادی که مینیسک زانوی‌شان پاره می‌شود، به سطح فعالیتی کامل قبل از آسیب‌دیدگی برمی‌گردند. اگر برای ترمیم پارگی مینیسک جراحی انجام بدهید، انتظار می‌رود زانو پس از چند ماه فیزیوتراپی کاملاً بهبود بیابد. اگر جراح تمام مینیسک یا بخشی از آن را درآورده باشد، چون ضربه‌گیر کمتری در مفصل زانو دارید، در سال‌های آتی بیشتر مستعد ابتلا به آرتریت خواهید بود. مفصل زانو به مرور زمان ساییده خواهد شد.
ترمیم آرتروسکوپی مینیسک چیست؟
ترمیم آرتروسکوپی مینیسک نوعی جراحی کم‌تهاجمی است. جراح دو سر مینیسک پاره را در این عمل با بخیه به هم می‌دوزد.
بهبودی پارگی مینیسک چقدر طول می‌کشد؟
دوران نقاهت متغیر است و به شدت پارگی و روش درمان انتخابی بستگی دارد. طول دورۀ بهبود پارگی مینیسک از چند هفته تا چند ماه متغیر است.
پارگی مینیسک موجب ابتلا به آرتریت می‌شود؟
پارگی مینیسک شدید یا درمان‌نشده خطر ابتلا به آرتروز زانو را در گذر زمان افزایش می‌دهد.
احتمال دارد مینیسک هر دو زانو پاره شود؟
بله، ممکن است مینیسک هر دو زانو هم‌زمان پاره شود.
ممکن است پارگی مینیسک با دیگر آسیب‌های زانو اشتباه گرفته شود؟
بله، دیگر آسیب‌دیدگی‌های زانو مانند کشیدگی رباط علائم مشابهی دارند. با این توصیف تشخیص صحیح برای برخوردار شدن از درمان مناسب ضروری است.
همه ممکن است پارگی مینسیک را تجربه کنند؟
پارگی مینیسک به گروه سنی خاصی محدود نیست. البته ورزشکاران و سالمندان بیشتر در معرض خطر هستند.
ممکن است مینیسک بدون هیچ رویداد آسیب‌زننده‌ای پاره شود؟
بله، پارگی مینیسک گاهی پیامد فرسایش و تحلیل ناشی از بالا رفتن سن یا ساییدگی تدریجی است.
فکر می‌کنم منیسک زانوام پاره شده است، چه کاری باید انجام بدهم؟
اگر فکر می‌کنید دچار آسیب‌دیدگی پارگی مینیسک شده‌اید یا علائمی مانند درد و ناپایداری زانو را تجربه کردید، برای تشخیص صحیح و درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.
بعد از پارگی مینیسک می‌توانم دوباره ورزش کنم؟
پس از ترمیم مناسب و گذراندن دورۀ توانبخشی با توجه به شدت پارگی و نوع ورزش موردنظرتان می‌توانید دوباره به میادین ورزشی برگردید. برای دریافت اطلاعات بیشتر با پزشک معالجتان مشورت کنید.
فیزیوتراپی پس از جراحی مینیسک لازم است؟
فیزیوتراپی معمولاً پس از جراحی مینیسک برای بازیابی قدرت، انعطاف‌پذیری و عملکرد زانو توصیه می‌شود.
مصرف کدام مکمل‌های طبیعی برای درمان پارگی مینیسک مفید است؟
بعضی مکمل‌ها مانند گلوکزآمین و کندرویتین سلامت مفصل را ارتقاء می‌دهند. در هر حال قبل از مصرف این مکمل‌ها باید با پزشک مشورت کنید.
یوگا به بهبود پارگی مینیسک کمک می‌کند؟
حرکات ملایم و تعدیل‌شدۀ یوگا قدرت و انعطاف‌پذیری زانو را افزایش می‌دهد. البته برای دریافت راهنمایی بیشتر باید با متخصص طب فیزیکی مشورت کنید.
