کمردرد در دوران بارداری مشکل شایعی محسوب می‌شود که در تعداد زیادی از مادران باردار ایجاد می‌شود. کمردرد در بارداری به دلایل افزایش وزن، تغییرات هورمونی و تغییر وضعیت بدنی بروز می‌کند. با اقداماتی مانند ورزش مناسب، حفظ وضعیت مناسب بدنی و روش‌های مناسب بلند کردن اجسام می‌توان از بروز این نوع کمردرد پیشگیری کرد. استفاده از کفش مناسب، وضعیت مناسب بدن در زمان خواب و حفظ وزن ایده‌آل نیز در درمان کمردرد بارداری موثر هستند. جهت رفع درد می‌توان از روش‌هایی مانند به‌کارگیری پک سرد یا حرارتی، ماساژ پیش از زایمان و مشاوره با متخصص طب فیزیکی استفاده کرد. استفاده از شکم‌بند دوران بارداری می‌تواند به تسکین درد کمک کند و استراحت و روش‌های آرام‌سازی نیز به این منظور سودمند هستند. در صورت بروز درد شدید بایستی به پزشک مراجعه شود چرا که امکان دارد به درمان اورژانسی نیاز باشد.
کمردرد در بارداری نشانه چیست؟
کمردرد در بارداری به دردی که در ناحیه کمر خصوصا در قسمت پایین کمر در زنان باردار بروز می‌کند، گفته می‌شود. این نوع درد بسیار شایع می‌باشد و در اثر تغییرات فیزیکی و هورمونی در دوران بارداری ایجاد می‌شود. با رشد جنین مواردی مانند افزایش وزن، تغییرات هورمونی (مانند ریلکسین) و جابه‌جایی مرکز ثقل فشار بیش از حد بر ستون فقرات و عضلات کمر وارد می‌کنند. تغییر در وضعیت بدنی و جداشدگی احتمالی عضلات نیز می‌تواند سبب بروز درد شود. با وجود این که کمردرد بارداری معمولاً موقتی و طبیعی است، امکان دارد شدت این نوع درد متفاوت باشد و بر فعالیت‌های روزانه تاثیر منفی بگذارد. در این حالت مادران باردار نیاز به روش ایمن و موثر برای تسکین درد خواهند داشت.
زنان باردار به دنبال پاسخ به این سوال هستند که چه مواقعی کمردرد در دوران بارداری یک مشکل جدی محسوب می‌شود. پزشکان عقیده دارند که این درد در حداقل نیمی از زنان در دوران بارداری ایجاد می‌شود. کمردرد اگرچه باعث بروز ناراحتی برای شخص می‌شود ولی معمولا نشان‌دهنده وجود خطر برای مادر یا کودک محسوب نمی‌شود. ولی ارزیابی برخی از علائم توسط پزشک از اهمیت برخوردار هستند. این علائم شامل: بروز کمردرد در دوران بارداری دارای دلایل مختلفی می‌باشد. برخی از موارد مربوط به علت کمردرد در بارداری عبارتند از: افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی می‌باشد چرا که در این مدت بدن، در حال تغذیه جنین در حال رشد است. وزن اضافی، خصوصا در قسمت شکم سبب افزایش فشار وارد بر ستون فقرات و قسمت پایین کمر می‌شود. با بزرگ شدن جنین، امکان دارد انحنای کمر افزایش یافته و سبب وارد شدن فشار بر عضلات کمر و در نهایت بروز درد شود. با بزرگ شدن رحم جهت سازگاری برای جنین در حال رشد، معمولا زنان باردار جهت حفظ تعادل و ثبات، وضعیت بدنی خود را تغییر می‌دهند. این امر می‌تواند سبب افزایش انحنای کمر و بروز عارضه لوردوز (انحنای بیش از حد ستون فقرات) شود. این تغییر وضعیت بدنی با وجود این که برای حمل جنین الزامی می‌باشد، می‌تواند سبب وارد شدن فشار بیش از حد بر عضلات کمر و ستون فقرات و بروز کمردرد شود. در ارتباط با علت کمردرد در دوران بارداری می‌توان به تغییرات هورمونی اشاره کرد. در دوران بارداری، در بدن هورمونی به نام ریلکسین ترشح می‌شود که سبب شل شدن رباط‌ها در قسمت لگن جهت آماده‌سازی برای زایمان می‌شود. این هورمون می‌تواند بر دیگر رباط‌ها و مفاصل بدن که از قسمت کمر محافظت می‌کنند نیز اثر بگذارد. این امر می‌تواند بر ثبات کمر و لگن تاثیر گذاشته و منجر به بروز کمردرد شود. با پیشرفت روند بارداری و رشد جنین، مرکز ثقل در بدن زنان به سمت جلو و بالا جا به جا می‌شود. جهت متعادل کردن این تغییر و تحمل وزن در قسمت جلو، فشار بیشتری بر عضلات کمر وارد می‌شود. تنظیم مداوم مرکز ثقل بدن می‌تواند سبب بروز خستگی و کشیدگی در قسمت کمر خصوصا در ناحیه پایین کمر شود. در برخی از موارد، فشار ناشی از بزرگ شدن رحم می‌تواند سبب جداشدگی عضلات شکم شود. این عارضه باعث ضعیف شدن عضلات شکم می‌شود. عضلات شکم در حفظ ثبات ستون فقرات از اهمیت زیادی برخوردار هستند. با ضعیف شدن این عضلات، امکان دارد فشار بیشتری بر قسمت کمر وارد شده و سبب بروز درد شود. سیاتیک در اثر آسیب‌دیدگی یا تحریک عصب سیاتیک بروز می‌کند. سیاتیک در طی بارداری زمانی ایجاد می‌شود که جنین در حال رشد، بر عصب سیاتیک فشار وارد کند. یکی از علائم سیاتیک کمردردی است که به باسن و پاها منتقل می‌شود. در صورتی که کمردرد شدید بیش از 2 هفته ادامه پیدا کند، زنان باردار بایستی به پزشک مراجعه کنند. زنان باردار باید پیش از مصرف هر گونه دارو، مکمل یا روش‌های درمانی نوروپاتیک (گزینه‌های درمانی طبیعی) با پزشک مشورت کنند. زنانی که در زمان بارداری دچار کمردرد می‌شوند بایستی در صورت بروز علائم زیر به پزشک یا متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند: تشخیص علت کمردرد بارداری شامل استفاده از روش‌های مختلف مانند بررسی سابقه پزشکی، معاینه بدنی و در برخی از موارد آزمایش‌های اضافی برای رد احتمال دلایل دیگر بروز درد می‌باشد. روش‌های تشخیص علت کمردرد در دوران بارداری شامل: کمردرد در دوران بارداری بسیاری شایع می‌باشد و معمولا عارضه جدی محسوب نمی‌شود. با وجود این که این عارضه به طور کامل قابل پیشگیری نمی‌باشد ولی با انجام برخی از تغییرات می‌توان شدت و تعداد دفعات بروز آن را کاهش داد. برخی از روش‌های درمانی عادی را نمی‌توان به این منظور استفاده کرد چرا که ممکن است سبب آسیب‌دیدگی مادر یا جنین شوند. برخی از روش‌های درمان کمردرد در بارداری شامل: در طی دوران بارداری، اقدامات اولیه جهت رفع کمردرد شامل خود مراقبتی و تغییر در سبک زندگی می‌باشند. این موارد عبارتند از حفظ وضعیت مناسب بدنی، استفاده از کفش مناسب، خودداری از بلند کردن اجسام سنگین، استراحت و خواب به میزان کافی. خوابیدن به پهلو و قرار دادن یک بالش بین زانوها می‌تواند به کاهش فشار وارد بر کمر کمک کند. در زمان نشستن استفاده از بالش برای محافظت از کمر، بالا قرار داد پاها و نشستن به صورت راست و مستقیم و عقب نگه داشتن شانه‌ها نیز به این منظور سودمند است. ورزش منظم سبب تقویت عضلات، بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش فشار وارد بر ستون فقرات می‌شود. تمارین مناسب برای کاهش کمردرد شامل پیاده‌روی، شنا و استفاده از دوچرخه ثابت هستند. متخصص طب فیزیکی ورزش‌های مربوط به تقویت عضلات کمر و شکم را به شخص توصیه می‌کند. برخی از تمارین توصیه شده از جانب متخصص طب فیزیکی شامل:چه زمانی کمردرد در دوران بارداری یک مشکل جدی محسوب می‌شود؟
علت‌های کمردرد در بارداری
افزایش وزن
تغییر در وضعیت بدنی
تغییرات هورمونی
جابه‌جایی مرکز ثقل
جداشدگی عضلات شکمی
استرس و فشار عصبی
در زمان بارداری امکان دارد زنان تحت فشار جسمی و استرس قرار بگیرند. کسب آمادگی برای زایمان، تغییرات هورمونی و تغییر در نحوه زندگی می‌توانند سبب افزایش فشار وارد بر عضلات خصوصا در قسمت گردن، شانه‌ها و کمر شوند. افزایش فشار وارد بر عضلات در اثر استرس می‌تواند باعث بروز کمردرد و همچنین درد در زمان زایمان شود.
سیاتیک
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
تشخیص
درمان کمردرد در بارداری
خود مراقبتی و اصلاح سبک زندگی
ورزش و فیزیوتراپی
کشش عضلات کمر با استفاده از صندلی جهت رفع کمردرد در بارداری
جهت کشش عضلات کمر، لگن و ران‌ها، این تمرین را انجام دهید. به این منظور بر روی دست‌ها و زانوهای خود قرار بگیرید. دست‌ها را به طور کامل در حالت راست و باز نگه داشته و به طور مستقیم زیر شانه‌ها قرار دهید. سپس تا اندازه‌ای که برای زانوها راحت باشد، به سمت پاشنه‌های پاهای خود به سمت عقب بروید. سر خود را به طرف زانوها ببرید و بازوها در حالت کشیده قرار داشته باشند. این وضعیت را برای چند ثانیه حفظ کرده و سپس به حالت اولیه بازگردید. به تدریج تعداد تکرار این تمرین را تا 10 مرتبه افزایش دهید.
چرخش قسمت پایین کمر جهت رفع کمردرد در بارداری
در حالت نشسته قرار بگیرید و در بدن خود به سمت راست چرخش ایجاد کنید تا زمانی که کشش ملایمی را احساس کنید. سپس همین حرکت را به سمت چپ نیز تکرار کنید.
کشش پاها در حالت نشسته
بر روی باسن خود در حالت نشسته قرار بگیرید و پای راست را بر روی زانوی چپ قرار دهید. سپس همین حرکت را برای پای دیگر نیز انجام دهید. در این حالت بایستی فشار ملایمی در عضلات باسن احساس کنید. این عضلات در صورت انقباض در بروز درد کمر موثر هستند.
کشش پهلوی بدن در حالت نشسته جهت رفع کمردرد در باردری
در حالت نشسته قرار بگیرید و پاهای خود را بر روی هم قرار دهید. دست خود را بالا آورده و مشابه تصویر فوق، در دست خود کشش ایجاد کنید.
گرما و سرما درمانی
استفاده از روش گرما یا سرمادرمانی می‌تواند به کاهش درد کمک کند. به این منظور کمپرس سرد را به مدت 20 دقیقه بر روی ناحیه دردناک قرار دهید. پس از دو تا سه روز از پد حرارتی یا بطری آب داغ بر روی ناحیه دردناک استفاده کنید. از به‌کارگیری حرارت بر روی شکم در زمان بارداری خودداری کنید.
بریس
بریس یا شکم‌بند ویژه بارداری از قسمت پایین کمر و ناحیه لگن محافظت می‌کند. بالش‌های مخصوص بارداری نیز با محافظت از شکم، کمر و پاها به زنان باردار در جهت یافتن وضعیت مناسب خواب کمک می‌کنند.
طب سوزنی
طب سوزنی یک روش سنتی چینی است. در این روش متخصص سوزن‌های ظریفی را در نقاط خاصی از بدن وارد می‌کند. این روش سبب تحریک توانایی طبیعی بدن جهت بهبود درد شده و امکان دارد در برخی از زنان باردار به کاهش درد کمک کند.
کایروپراکتیک
کایروپراکتیک شامل استفاده از روش درمان دستی بر روی ستون فقرات و مفاصل به منظور بهبود راستا و رفع فشار از روی اعصاب است. در روش کایروپراکتیک از تکنیک‌های ملایم و مناسب برای زنان باردار جهت رفع کمردرد و مشکلات مرتبط استفاده می‌شود.
مشاوره
در صورتی که کمردرد در اثر استرس ایجاد شده و یا تشدید شده باشد، مشاوره با پزشک می‌تواند به رفع درد کمک کند. زنان باردار بایستی احساسات و افکار خود را با مشاور یا پزشک در میان بگذارند و پزشک نیز در جهت درک احساسات و رفع استرس به زنان باردار کمک خواهد کرد. زنان باردار می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر یا معرفی برای مشاوره، از پزشک درخواست کمک کنند.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
در روش تحریک الکتریکی عصب از راه پوست، الکترودهایی بر روی پوست نزدیک ناحیه دردناک قرار داده شده و جریان الکتریکی خفیف به ناحیه مورد نظر منتقل می‌شود. امکان دارد این جریان در روند انتقال سیگنال‌های درد به مغز اختلال ایجاد کرده و سبب تسکین درد شود.
داروها
استامینوفن (پاراستامول) در صورتی که طبق دستور پزشک مصرف شود، معمولاً برای تسکین موقت درد در زمان بارداری ایمن محسوب می‌شود. به طور کلی از مصرف دیگر داروهای مُسکن شامل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی با توجه به احتمال وجود خطر برای جنین، بایستی در زمان بارداری خودداری شود. تمامی داروها بایستی زیر نظر پزشک مصرف شوند. از مصرف دارو بدون نظارت پزشک بایستی خودداری شود چرا که می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی مادر یا جنین شود.
تزریق استروئید اپیدورال
این روش از طریق تزریق داروی کورتیکواستروئید در فضای اپیدورال ستون فقرات انجام می‌شود. در موارد خاصی که دیگر روش‌های درمانی تاثیری در تسکین درد نداشته‌اند، تزریق استروئید اپیدورال سبب کاهش التهاب و تسکین درد شدید می‌شود. از این درمان به دلیل تهاجمی بودن در موارد محدود استفاده می‌شود.
جراحی
از جراحی تنها در موارد بسیار نادر و در صورتی که کمردرد در اثر عارضه شدید و خطرناک ایجاد شده باشد، استفاده می‌شود. زنان باردار بایستی تنها در صورتی از جراحی استفاده کنند که فواید این روش بسیار بیشتر از خطرات احتمالی برای نوزاد و مادر باشد.
پیشگیری
جهت پیشگیری از بروز کمردرد در زمان بارداری از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. این روش‌ها شامل:
- تقویت عضلات کمر با استفاده از تمارین مناسب دوران بارداری
- حفظ وزن ایده‌آل در دوران بارداری
- انجام منظم تمارین ورزشی ملایم با تایید پزشک
- استفاده از کفش‌های دارای پاشنه کوتاه یا بدون پاشنه و همچنین استفاده از کفی طبی
- خودداری از ایستادن برای مدت طولانی
- اجتناب از بلند کردن اشیاء سنگین
- استفاده از روش‌های صحیح بلند کردن اجسام (قرارگیری در حالت نیمه نشسته و استفاده از پاها به جای کمر در زمان بلند کردن اجسام)
- حفظ وضعیت مناسب بدنی
- خودداری از خوابیدن بر روی شکم
سخن پایانی
کمردرد بخش طبیعی از روند بارداری محسوب می‌شود. با اطلاع از دلایل بروز این عارضه و پیشگیری از بروز درد، زنان می‌توانند کمردرد را در این دوره مهم زندگی خود درمان کنند. با استفاده از روش‌های خود مراقبتی و مشاوره پزشکی زنان قادر خواهند بود که از تجربه بارداری با اطمینان خاطر لذت ببرند.
سوالات متداول
در زمان بارداری بایستی از چه کفشی استفاده شود؟
در این دوره بایستی از کفش‌های پاشنه‌کوتاه با کفی طبی مناسب استفاده شود (مانند کفش مخصوص پیاده‌روی یا کفش ورزشی). در دوره بارداری نباید از کفش‌های پاشنه بلند استفاده شود. این کفش‌ها سبب می‌شوند که بدن به سمت جلو متمایل شود و در نتیجه بر عضلات کمر فشار وارد می‌شود.
نحوه صحیح بلند کردن اجسام چگونه می‌باشد؟
در صورت نیاز به بلند کردن اجسام، در حالت نیمه نشسته قرار گرفته و زانوهای خود را خم کنید و کمر را در حالت صاف قرار دهید. جهت بلند کردن اجسام، کمر خود را خم نکنید.
آیا امکان دارد در اوایل دوران بارداری کمردرد ایجاد شود؟
بله. امکان دارد در اوایل دوران بارداری در اثر تغییرات هورمونی و توزیع وزن، کمردرد ایجاد شود.
خوابیدن در چه وضعیت بدنی می‌تواند سبب رفع کمردرد در بارداری شود؟
خوابیدن به پهلو و قرار دادن یک بالش بین زانوها می‌تواند به کاهش فشار وارد بر کمر کمک کند.
آیا شکم‌بند دوران بارداری می‌تواند سبب رفع کمردرد در این دوران شود؟
بله. شکم‌بند دوران بارداری می‌تواند از قسمت پایین کمر محافظت کرده و سبب کاهش درد در برخی از زنان باردار شود.
جهت جلوگیری از بروز کمردرد از انجام چه ورزش‌هایی در زمان بارداری بایستی خودداری شود؟
از انجام ورزش‌های پُر برخورد و فعالیت‌هایی که شامل ضربه‌ها و حرکات ناگهانی یا بلند کردن وزنه‌های سنگین هستند بایستی خودداری شود.
آیا کمردرد بارداری می‌تواند بر رشد جنین تاثیر بگذارد؟
معمولاً کمردرد بارداری به طور مستقیم بر رشد جنین تاثیر نمی‌گذارد.
آیا پیاده‌روی در زمان بارداری بی‌خطر می‌باشد؟
بله، پیاده‌روی در زمان بارداری معمولا بی‌خطر است و برای تسکین کمردرد بسیار مناسب می‌باشد. به این منظور بایستی از کفش‌های مخصوص پیاده‌روی یا تنیس که از پاها محافظت می‌کنند و سبب بهبود انعطاف‌پذیری می‌شوند استفاده شود.
آیا جنسیت جنین و کمردرد در زمان بارداری به یک‌دیگر مرتبط هستند؟
کمردرد در زمان بارداری نشان‌دهنده جنسیت جنین نمی‌باشد. قوی بودن عضلات سبب افزایش مقاومت این عضلات در برابر تغییرات و فشار می‌شود. بنابراین برخورداری از عضلات قوی سبب می‌شود که درد کمتری در اوایل دوران بارداری ایجاد شود و این امر به جنسیت جنین ارتباطی ندارد.
آیا شنا کردن ورزش مناسبی در دوران بارداری محسوب می‌شود؟
ورزش کردن در آب می‌تواند برای کمر بسیار مفید باشد. آب از آسیب‌دیدگی و کشیدگی عضلات جلوگیری می‌کند. بسیاری از زنان در کل طول دوره بارداری از ورزش شنا استفاده می‌کنند.
