نوروپاتی محیطی چیست؟ علائم و را‌ه‌های درمان

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)، نوعی درمان کمکی غیر دارویی بوده که طی آن جریان الکتریکی ولتاژ پایین از طریق الکترودهای متصل، به پوست اعمال می‌شوند. این روش می‌تواند با تحریک عصب و مختل‌سازی سیگنال‌های درد، به کاهش درد نوروپاتیک (درد عصبی) کمک کند.

اولتراسوند تراپی

در اولتراسوند تراپی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای فراهم کردن گرمایش عمیق به بافت‌های نرم در بدن استفاده می‌شود. اعمال اولتراسوند تراپی به ناحیه آسیب دیده، با افزایش جریان خون ناحیه و کاهش درد و التهاب ناشی از نوروپاتی محیطی، روند بهبودی را تحریک می‌کند.

طب سوزنی

طب سوزنی یا سوزن درمانی نوعی درمان مکمل بوده که طی آن سوزن‌های نازکی در نقاط خاصی از بدن قرار داده می‌شوند. اعتقاد بر این است که این تکنیک با تعدیل مسیر سیگنال‌های درد، بهبود گردش خون به عصب، تعدیل انتقال دهنده‌های عصبی (نوروترانسمیترها)، افزایش آرامش و کاهش استرس به طور موثری به درمان نوروپاتی محیطی کمک می‌کند.

بیوفیدبک

بیوفیدبک شامل استفاده از تجهیزات تخصصی بوده که کمک می‌کند تا افراد با آگاهی از سیستم عملکردهای فیزیولوژیکی خاص بدن خود بتوانند با ایجاد نوعی خودتنظیمی، به بهبود اختلالات عملکردی در بدن خود کمک کنند. این تکنیک موجب می‌شود تا فرد نحوه کنترل پاسخ‌های فیزیولوژیکی بدن خود اعم از تنش عضلانی یا جریان خون را برای مدیریت علائم و بهبود عملکردهای فیزیولوژیکی بیاموزد.

ابزار و تجهیزات قابل پوشیدن

این دسته شامل استفاده از تجهیزات پزشکی کمکی مانند بریس، عصا، واکر، کفش طبی و سایر تجهیزات می‌شود. استفاده از این ابزار به طور مستقیم باعث درمان نوروپاتی محیطی نمی‌شود اما می‌تواند به پیشگیری از عود عوارض ناشی از این بیماری کمک کند. برای مثال، استفاده از کفش طبی سفارشی برای افرادی که به دلیل داشتن دیابت نوع ۲ به نوروپاتی محیطی مبتلا هستند، می‌تواند در پیشگیری از بروز عوارض موثر باشد.

جراحی

عمدتا در موارد نوروپاتی محیطی، جراحی اولین گزینه درمانی نیست. از طرفی، ممکن است جراحی به درمان مستقیم علل زمینه‌ای ایجاد کننده بیماری نپردازد. با وجود این، گاها ممکن است در برخی موارد به منظور کاهش علائم خاص یا رفع عوارض مرتبط با نوروپاتی محیطی، جراحی در نظر گرفته شود. جراحی عمدتا برای موارد زیر انجام می‌شود:

• رفع فشار از روی عصب: در برخی موارد فشردگی عصب توسط ساختارهای مجاور اعم از تومور، بافت اسکار یا در اثر تنگی فضای آناتومیکی، ممکن است باعث بروز نوروپاتی محیطی شود. از اینرو، در چنین مواردی به منظور کاهش فشردگی عصب با آزادسازی یا برداشتن فشار از روی اعصاب آسیب‌دیده، ممکن است جراحی انجام شود. عمدتا از این نوع رویکرد در شرایطی مانند سندرم تونل کارپال یا و درگیری اعصاب محیطی در اندام‌ها استفاده می‌شود
• ترمیم یا بازسازی عصب: در مواردی که نوروپاتی محیطی ناشی از آسیب عصبی باشد، جراحی ترمیم یا بازسازی عصب در نظر گرفته می‌شود. این نوع جراحی معمولا در موارد خاص آسیب دیدگی عصب نظیر پارگی‌ عصب یا درگیری اعصاب محیطی در اندام‌ها انجام می‌شود و عمل جراحی در چنین مواردی موجب بازیابی عملکرد عصب و بهبود علائم می‌شود.
• اصلاح ناهنجاری مفصل یا استخوان: بیماری نوروپاتی محیطی می‌تواند به ویژه در اندام تحتانی بدن منجر به ناهنجاری‌های (تغییر شکل) مفصلی یا استخوانی (برای مثال بیماری مفصل شارکو) شود. از اینرو، ممکن است به منظور اصلاح مفاصل آسیب دیده، بهبود عملکرد اندام و جلوگیری از ایجاد عوارض بیشتر، انجام عمل‌های جراحی نظیر فیوژن مفصل یا اصلاح ناهنجاری‌های استخوانی ضروری باشد.

نکات مراقبتی مربوط به بیمار

افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های خود‌مراقبتی، کنترل و مدیریت موثر وضعیت بیماری خود را بدست بگیرند. برخی از مهم‌ترین اقدامات خود‌مراقبتی که افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی باید انجام دهند عبارتند از:

• مراقبت منظم از وضعیت پاها: به منظور جلوگیری از بروز عوارض، باید توجه زیادی به بهداشت پاهای خود داشته باشید. به طور روزانه، پاهای خود را از حیث هرگونه زخم، جراحت، تاول یا عفونت بررسی کنید. پاها را تمیز و خشک نگه داشته و به طور منظم مرطوب کنید (بجز بین انگشتان پا)، ناخن‌های پا را نیز به دقت کوتاه کنید.
• محافظت از پاها: از کفش مناسب با کفی راحت برای پنجه پا استفاده کنید. از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند و نوک تیز خودداری کنید. برای محافظت بهتر از پاها و کاهش فشار از روی پا می‌توانید از کفش و کفی طبی استفاده کنید.
• مراقبت مناسب و صحیح از پوست: مرطوب نگه‌داشتن پوست از خشکی و ترک خوردن پوست جلوگیری می‌کند و می‌تواند احتمال عفونت را کاهش دهد. از قرارگیری در معرض گرما شدید در حمام یا قرار گرفتن در معرض مستقیم هوای سرد خودداری کنید.
• پیروی از سبک زندگی سالم: به منظور تامین مواد غذایی که برای سلامتی عصب ضروری هستند باید رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید. وزن خود را کنترل کنید چرا که چاقی یا اضافه وزن می‌‎تواند فشار زیادی به عصب وارد کند. غذاهای غنی از پروتئین و منیزیم، غذاهای سرشار از ویتامین E و مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 جزو سالم‌ترین رژیم غذایی هستند. برای بهبود گردش خون در بدن و تقویت سلامتی، طبق صلاحدید و دستور پزشک خود فعالیت بدنی منظمی داشته باشید.
• کنترل و مدیریت درد: نوروپاتی محیطی می‌تواند درد مزمن را در پی داشته باشد. از اینرو، با مشاوره با پزشک معالج و با استفاده از استراتژی‌های مناسب مدیریت درد که شامل مصرف داروهای تجویزی، فیزیوتراپی، یا درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی یا تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS) هستند، می‌توانید درد مزمن ناشی از این بیماری را کنترل کنید.
• اجتناب از عوامل تشدید کننده علائم: فعالیت‌ها و عواملی که موجب تشدید علائم بیماری شما می‌شوند را شناسایی کرده و از آن‌ها اجتناب کنید. این موارد می‌تواند شامل اجتناب از قرار گیری در معرض دمای سرد، نشستن یا ایستادن‌های طولانی مدت، انجام حرکات تکراری یا مصرف بیش از حد مشروبات الکلی باشد.
• کنترل قند خون: اگرچنانچه نوروپاتی محیطی شما مرتبط با دیابت باشد، کنترل سطح قند خون امری مهم و حائز اهمیت خواهد بود. از اینرو، سطح قند خون خود را به طور منظم کنترل کرده و به طور دقیق از توصیه‌های پزشک خود برای مدیریت دیابت پیروی کنید.
• مدیریت و کنترل استرس را تمرین کنید: درد مزمن و مشکلات ناشی از نوروپاتی محیطی می‌تواند باعث افزایش سطح استرس فرد بیمار شود. از اینرو، باید در فعالیت‌های کاهش دهنده استرس و اضطراب از قبیل کلاس‌های مدیتیشن، یوگا یا هر فعالیت آرامش بخش دیگر شرکت کنید.

مراجعه مجدد به پزشک

افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی در موارد زیر حتما باید به پزشک مراجعه کنند:

• در صورت تشدید ناگهانی علائم
• تشدید درد نوروپاتی (درد عصبی)
• گسترش درد یا سایر علائم به نواحی دیگر بدن
• ایجاد زخم یا جراحت روی پا
• داشتن تب، تورم یا سایر علائم نشان دهنده عفونت

چشم‌انداز درمان نوروپاتی محیطی

نوروپاتی محیطی معمولا بیماری خطرناکی نیست اما می‌تواند اثرات و عوارض مخرب متعددی را در زندگی فرد مبتلا داشته باشد. تاثیرات ناشی از نوروپاتی محیطی زمانی که فقط یک عصب یا گروه محدودی از اعصاب را درگیر کرده باشد چندان شدید نیستند اما به مرور زمان، با درگیر شدن عصب بیشتر، تاثیرات ناشی از این بیماری نیز تشدید می‌شوند.

چشم‌انداز درمان نوروپاتی محیطی تا حدودی به علائم بیمار بستگی دارد. درد عصبی ناشی از این بیماری معمولا جزو آزاردهنده‌ترین تاثیرات آن است که داروها یا روش‌های درمانی می‌توانند تا حد زیادی به تسکین این درد کمک کنند. علائم ناشی از آسیب دستگاه اعصاب خودمختار (اتونومیک) نیز جزو جدی‌ترین علائم هستند چرا که در این حالت عملکردهای حیاتی بدن درگیر می‌شود. در صورت عدم عملکرد صحیح سیستم عصبی خودمختار، ممکن است اثرات و عوارض بسیار شدید و گاها خطرناکی بروز کند.

مختل شدن اعصاب حسی و حرکتی نیز می‌تواند فرد را در انجام وظایف شغلی یا امورات روزمره نیز تا حد زیادی با مشکل روبرو کند. گاها نقایص مربوط به حفظ تعادل و هماهنگی اندام نیز می‌توانند مشکلاتی برای فرد بیمار ایجاد کنند. علائم حسی نیز می‌توانند مخرب باشند و درد یا عدم توانایی در کنترل ناحیه آسیب دیده نیز می‌تواند حین انجام کار با این اندام مشکل‌ساز شود.

اما درمان پزشکی قطعا می‌تواند موجب ایجاد تغییرات محسوس و بارزی شود. برخی از این روش‌های درمانی می‌توانند علائم ناشی از نوروپاتی محیطی را تا حدود زیادی کاهش داده یا به طور کامل رفع کنند. به طور کلی، پزشک معالج بهترین منبع اطلاعاتی در رابطه با چشم‌انداز درمانی نوروپاتی محیطی بوده و هر اقدامی که برای درمان این بیماری موثر باشد را ارائه خواهد داد.

تکنیک‌های جدید و پیشرفته برای درمان نوروپاتی محیطی

آخرین تحقیقات با تمرکز بر فرایند میلیناسیون انجام شده است. فرآیند پوشش دادن آکسون‌های هر نورون توسط میلین را میلیناسیون می‌نامند که این فرآیند همچنین، موجب بازیابی عملکرد سلول‌های شوان (سلول‌های دستگاه عصبی) و بازسازی عصب نیز می‌شود. در نوروپاتی‌های التهابی مانند سندرم گیلن باره (GBS) و پلی نوروپاتی دمیلینه التهابی مزمن (CIDP)، محققین با هدف جلوگیری از تاثیرات آنتی بادی‌ها، نقش سیستم ایمنی بدن در آسیب رساندن به اعصاب محیطی را بررسی می‌کنند.

مهندسی بافت، علمی است که با استفاده از سلول‌های افراد مبتلا به نوروپاتی، عیوب و نقص روند انتقال اجزای سلولی و تعاملات عصبی-عضلانی را بررسی کرده و این روش موجب دست‌یابی به درمان‌های جدید و پیشرفته برای نوروپاتی محیطی می‌شود.

همچنین طی تحقیقات جدید، محققین این حوزه بدنبال روشی برای مسدودسازی سیگنال‌های درد هستند تا از این طریق بتوانند درد نوروپاتیک (درد عصبی)، ضعف و سایر علائم مرتبط با بیماری نوروپاتی محیطی را رفع کنند.

عوارض نوروپاتی محیطی

نوروپاتی محیطی بسته به شدت و میزان پیشرفت این بیماری می‌تواند عوارض متعددی را در پی داشته باشد. برخی از شایع‌ترین عوارض ناشی از این بیماری عبارتند از:

• از دست دادن حس: نوروپاتی محیطی می‌تواند در نواحی آسیب دیده و عمدتا دست یا پاها موجب از دست دادن حس شود. از دست دادن حس می‌تواند احتمال آسیب دیدگی فرد را افزایش دهد چرا که بیمار قادر به تشخیص تغییرات دمایی یا فشار ناحیه نخواهد بود. از اینرو، بی حسی در نواحی آسیب دیده ممکن است باعث شود تا زخم، جای سوختگی یا عفونت ناحیه را حس نکرده و این امر منجر به تاخیر در درمان مشکلات و بروز عوارض مضاعف احتمالی شود.
• زخم و عفونت پا: از دست دادن یا کاهش حس در پاها و اختلال گردش خون ناحیه می‌تواند افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی را در معرض ایجاد زخم پا قرار دهد. این زخم‌ها احتمال عفونی شدن دارند و به دلیل آسیب وارده به عصب ناحیه و گردش خون ضعیف ممکن است روند بهبودی کندی داشته باشند. اگر چنانچه این زخم‌ها بدرستی درمان نشوند، ممکن است عفونت کرده و عوارض خطرناک و جدی‌تری نظیر سلولیت، ایجاد آبسه یا حتی قانقاریا را در پی داشته باشند.
• زمین خوردن و جراحت ناشی از آن: نوروپاتی محیطی می‌تواند تعادل بدن، هماهنگی اندام و قدرت عضلانی را مختل کرده و این امر احمال زمین خوردن و آسیب ناشی از آنرا افزایش می‌دهد. ضعف عضلانی، بی حسی اندام و اختلال یا تغییر در حس عمقی (آگاهی از موقعیت اعضای بدن) مواردی هستند که می‌توانند حفظ تعادل و حرکت در سطوح ناهموار را برای بیمار دشوار کرده که این امر احتمال زمین خوردن و شکستگی اندام‌های بدن را افزایش می‌دهد.
• اختلالات سیستم عصبی اتونومیک یا خودکار: بیماری نوروپاتی محیطی می‌تواند سیستم عصبی اتونومیک یا خودکار را که کنترل عملکردهای غیرارادی بدن اعم از ضربان قلب، فشار خون، هضم غذا و کنترل مثانه را بر عهده دارد، درگیر کند. از اینرو، نوروپاتی اتونومیک می‌تواند باعث ایجاد علائمی مانند سرگیجه، افت ارتواستاتیک فشارخون (افت فشار خون حین برخاستن)، مشکلات گوارشی (مانند یبوست یا اسهال)، مشکلات ادراری (مانند احتباس ادرار یا دفع بی اختیار ادرار) و اختلال در عملکرد جنسی شود.
• بیماری مفصل شارکو: از جمله عوارض شدید نوروپاتی محیطی، بیماری مفصل شارکو است که به آن آرتروپاتی نوروپاتیک نیز گفته می‌شود. این بیماری بافت‌ها، استخوان‌ها و عمدتا مفاصل پا و مچ پا را درگیر می‌کند و به دلیل کاهش حس ناحیه و ضربه‌های مکرر یا فشاری که به روی مفاصل پا قرار دارد، فرد بیمار متوجه آسیب ناشی از آن نمی‌شود. از اینرو، به مرور زمان این مشکل می‌تواند منجر به تغییر شکل مفصل، عدم تعادل و درد مزمن شود.
• تاثیرات منفی عاطفی و روانی: نوروپاتی مزمن محیطی می‌تواند تاثیرات عاطفی و روانی گسترده‌ای در زندگی فرد بیمار داشته باشد. درد مزمن، ناتوانی و محدودیت‌هایی که ناشی از ابتلا به این بیماری هستند می‌توانند منجر به اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی بیمار شده و کیفیت زندگی فرد را کاهش دهند.

آیا نوروپاتی محیطی قابل پیشگیری است؟

با تغییر بسیاری از عادات و همچنین تغییر سبک زندگی، می‌توان علائم نوروپاتی محیطی را کاهش داده و از بروز این بیماری جلوگیری کرد که این اقدامات شامل ورزش منظم، پیروی از رژیم غذایی سالم و متنوع و حفظ وزن سالم می‌شود.

سایر اقداماتی که می‌توانند در جلوگیری از ابتلا به نوروپاتی محیطی موثر باشند عبارتند از:

• درمان پزشکی بیماری‌های زمینه‌ای اعم از دیابت که می‌توانند باعث ابتلا به نوروپاتی شوند.
• کنترل منظم قند خون ضمن رعایت رژیم غذایی، ورزش منظم و مصرف داروهای تجویزی
• خودداری از مصرف زیاد مشروبات الکلی
• ترک کردن سیگار

پرسش‌های متداول

آیا می‌توان با وجود ابتلا به نوروپاتی محیطی، زندگی عادی و طبیعی داشت؟

نوروپاتی محیطی به ندرت می‌تواند بیماری کشنده‌ای باشد اما عدم درمان این بیماری ممکن است عوارض جدی در پی داشته باشد. عوارض ناشی از عدم درمان این بیماری می‌توانند امید به زندگی را در فرد بیمار تحت تاثیر قرار دهند اما با درمان مناسب، فرد می‌تواند زندگی عادی و طبیعی داشته باشد.

آیا امکان بهبودی کامل از نوروپاتی محیطی وجود دارد؟

عصب محیطی قابلیت بهبودی و ترمیمی بالایی دارند. حتی اگر درمان بیماری ماه‌ها طول بکشد، امکان بهبودی کامل از نوروپاتی محیطی وجود دارد. با وجود این، در برخی موارد ممکن است علائم بیماری کاهش یابد اما به طور کامل از بین نروند.

کدام افراد بیشتر در معرض ابتلا به نوروپاتی محیطی قرار دارند؟

عوامل تشدید کننده احتمال ابتلا به نوروپاتی محیطی عبارتند از:

• دیابت
• انجام حرکات تکراری
• ارثی یا ژنتیکی بودن نوروپاتی
• عدم تعادل هورمونی

آب و هوای مناسب برای بهبودی از نوروپاتی محیطی کدام است؟

آب و هوای گرم برای کاهش درد نوروپاتیک یا درد عصبی مناسب‌تر است. بنابراین، در طول درمان زمانی که از منزل خارج می‌شوید باید با استفاده از لباس مناسب بدن خود را گرم نگهدارید تا از نفوذ سرما به بدن جلوگیری کنید.

آیا ابتلا به نوروپاتی محیطی تاثیری بر عملکرد جنسی فرد می‌گذارد؟

بله، این بیماری قطعا می‎‌تواند بر عملکرد جنسی فرد تاثیرگذار باشد چرا که اعصاب محیطی که تحریک و عملکرد جنسی را کنترل می‌کنند، طی این بیماری آسیب دیده یا کارکرد آن‌ها مختل می‌شود.

آیا می‌توان به کمک روش‌های درمان کننده نوروپاتی محیطی، عملکرد جنسی خود را بازیابی کرد؟

ممکن است تاثیراتی که ناشی از این بیماری بر عملکرد جنسی اعمال شده را نتوان به طور کامل رفع کرد اما رویکردهای درمانی می‌توانند تا حدودی به بهبودی عملکرد جنسی کمک کنند.

آیا نوروپاتی محیطی نوعی بیماری مادام العمر و همیشگی است؟

با اینکه ممکن است این بیماری همیشگی و مادام العمر باشد اما می‌توان درد نوروپاتیک (درد عصبی) ناشی از آنرا را کاهش داده و حتی کنترل کرد.

آیا ممکن است باردار بودن موجب تشدید و بدتر شدن علائم نوروپاتی محیطی شود؟

در برخی از موارد، ممکن است علائم نوروپاتی محیطی پس از زایمان و به محض تثبیت سطح هورمون‌های بدن تسکین پیدا کنند و بدن به حالت قبل از بارداری برگردد اما این امر در مورد هر بیمار متفاوت بوده و بهتر است که در این رابطه با پزشک خود مشورت کنید.

آیا نوروپاتی محیطی نوعی بیماری پیشرونده است؟

نوروپاتی محیطی می‌تواند در برخی موارد بیماری پیشرونده‌ای باشد اما این امر به طور کلی به علل زمینه‌ای ایجاد کننده این بیماری و ویژگی‌های بدنی هر بیمار بستگی دارد.

آیا بیماری نوروپاتی محیطی بر مهارت یا توانایی رانندگی فرد تأثیر می‌گذارد؟

این بیماری به ویژه در مواردی که عملکرد حرکتی، هماهنگی اندام، توانایی حسی یا رفلکس عصبی فرد را درگیر کرده باشد، قطعا می‌تواند بر توانایی رانندگی فرد مبتلا تأثیرگذار باشد.