همانطور که می‌دانید پوکی استخوان باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود. زمین خوردن یا اندکی فشار روی استخوان مانند خم شدن یا سرفه کردن می‌تواند باعث شکستگی آن گردد. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان بیشتر در لگن، مچ دست یا ستون فقرات مشاهده می‌شود. همچنین، پوکی استخوان مردان و زنان با هر نژادی را می‌تواند درگیر کند. اما زنان سفیدپوست و آسیایی، به ویژه زنان یائسه، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار دارند. عواملی چون داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش‌های استقامتی، همگی می‌توانند به جلوگیری از تحلیل استخوان و نیز تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یک نوع عارضه استخوانی است و زمانی ایجاد می‌شود که تراکم مواد معدنی استخوان و به عبارتی توده استخوانی کاهش یابد و به دنبال آن، ساختار و استحکام استخوان دستخوش تغییر شود. این امر می‌تواند منجر به کاهش استحکام استخوان و به دنبال آن افزایش خطر شکستگی شود. شایع‌ترین عوارض ناشی از پوکی استخوان عبارتند از:
- شکستگی مچ دست
- شکستگی لگن
- شکستگی مهره‌های ستون فقرات
البته این نوع شکستگی‌ها می‌تواند در استخوان‌های دیگر مانند بازو یا لگن نیز رخ دهد. حتی گاهی اوقات سرفه یا عطسه نیز می‌تواند باعث شکستگی دنده یا ترک خوردن جزئی روی یکی از مهره‌های ستون فقرات شود.
علائم پوکی استخوان
به طور معمول، هیچ علامت خاصی برای پوکی استخوان وجود ندارد؛ و به همین علت است که گاهی اوقات آن را “بیماری خاموش” می‌نامند. با این حال، باید حواستان به بروز علائم زیر باشد:
- کوتاه شدن قد (تقریباً 3 سانتی‌متر یا بیشتر)
- تغییر در وضعیت ستون فقرات (خم شدن یا قوز کردن به جلو)
- تنگی نفس (کم شدن ظرفیت ریه به دلیل فشار وارد بر دیسک)
- شکستگی استخوان
- درد کمر
علت پوکی استخوان
جالب است بدانید که استخوان‌های شما به طور دائم در حال تغییر و بازسازی هستند. سلول‌های استخوانی جدید ساخته شده و ساختار سلول‌های استخوانی قدیمی شکسته می‌شود. وقتی هنوز جوان هستید، بدن شما سرعتش در ساخت سلول‌های استخوانی جدید، نسبت به تجزیه سلول‌های استخوانی قدیمی بیشتر است؛ به نحوی که استخوان جدید سریعتر ساخته شده و توده استخوانی شما افزایش می‌یابد. به مرور زمان که به اواخر دهه 20 نزدیک می‌شوید، این روند کند می‌شود و اکثر افراد در سن 30 سالگی به اوج توده استخوانی خود می‌رسند. پس از این بازه زمانی و با افزایش سن، توده استخوانی سریعتر از آنکه ساخته شود، از بین می‌رود. به همین ترتیب، احتمال ابتلا به پوکی استخوان تا حدی به میزان توده استخوانی شما در جوانی بستگی دارد. البته لازم به ذکر است که، میزان توده استخوانی تا حدی ارثی بوده و بر اساس نژاد نیز متفاوت است. هر چه توده استخوانی شما متراکم‌تر باشد، ذخایر استخوانی بیشتری دارید و با افزایش سن احتمال ابتلا به پوکی استخوان در شما کمتر می‌شود.
عواملی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را بیشتر می‌کنند عبارتند از:
عوامل غیر قابل کنترل (عوامل بیولوژیکی)
- داشتن بیش از 70 سال سن
- در زنان بیشتر رایج است.
- سابقه زمین خوردن
- وجود سابقه شکستگی لگن در والدین
- یائسگی زودرس
عوامل قابل کنترل
- فعال نبودن از لحاظ بدنی
- توده عضلانی و قدرت بدنی کم
- کمبود وزن بدن (BMI زیر 20)
- سیگار کشیدن
- مصرف زیاد الکل
- عدم مصرف غذاهای مقوی و پروتئین کافی
بیماری های خاص
اگر از بیماری های خاصی رنج می‌برید، احتمال ابتلا به پوکی استخوان در شما بیشتر است. این بیماری‌ها شامل:
- هیپوگنادیسم یا یائسگی زودرس
- بیماری‌هایی که باعث تحلیل استخوان می‌شوند، مانند آرتریت روماتوئید
- پرکاری تیروئید یا پرکاری پاراتیروئید
- بیماری مزمن کبدی یا کلیوی
- بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده
- سندرم کوشینگ
مصرف برخی داروها
برخی از داروها نیز می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند، از جمله:
- استروئیدها: زمانی که بیش از 3 ماه استفاده شوند.
- داروهای ضد آندروژن: داروهایی که مانع از عملکرد تستوسترون می‌شوند و گاهی برای درمان سرطان پروستات نیز استفاده می‌گردند.
- مهارکننده‌های آروماتاز: داروهایی که مانع از تولید و عملکرد استروژن می‌شوند و گاهی برای درمان یا پیشگیری از سرطان تخمدان یا سینه استفاده می‌گردند.
- داروهای درمان تیروئید: در صورت استفاده طولانی مدت می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود.
- داروهای ضد افسردگی: به ویژه داروهای گروه SSRI
- مهارکننده‌های تولید پروتون (PPIs): داروهایی که اسیدیته معده را کم می‌کنند.
- تیازولیدین دیون (TZD): دارویی که گاهی برای درمان دیابت استفاده می‌شود.
- داروهای ضد روان پریشی: برخی از داروهای مورد استفاده در درمان بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی.
- داروهای ضد صرع: شامل برخی از داروهای مورد استفاده برای کنترل بیماری صرع.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر زود یائسه شده‌اید، طی چند ماه سابقه مصرف کورتیکواستروئید داشته‌اید یا اگر هر یک از والدین شما سابقه شکستگی استخوان لگن داشته‌اند، ممکن است بهتر است در فرصتی مناسب به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تشخیص پوکی استخوان
متخصص می‌تواند با انجام آزمایشات تخصصی، اطلاعاتی در مورد سلامت استخوان‌ها قبل از شروع پوکی استخوان به شما بدهد. آزمایش‌های سنجش تراکم مواد معدنی استخوان (BMD)، همچنین به عنوان اسکن‌های جذب اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA یا DXA) شناخته می‌شوند. طی این آزمایش، از مقادیر بسیار کمی تابش برای تعیین میزان سفت بودن استخوان‌های ستون فقرات، لگن یا مچ دست استفاده می‌شود. تابش منظم اشعه ایکس تنها زمانی پوکی استخوان را نشان می‌دهد که بیماری پیشرفت کرده باشد. باید بدانید که، تمام زنان بالای 65 سال باید آزمایش سنجش تراکم استخوان را انجام دهند. این آزمایش بعضاً ممکن است زودتر برای خانم‌هایی که علائم پوکی استخوان را از خود نشان داده‌اند انجام شود. مردان بالای 70 سال یا مردان جوانی که علائم پوکی استخوان را از خود بروز داده‌اند نیز باید آزمایش سنجش تراکم استخوان را انجام دهند.
درمان پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان شامل درمان و پیشگیری از شکستگی استخوان و استفاده از داروها برای تقویت استخوان‌ها است. اگرچه تشخیص پوکی استخوان بر اساس نتایج آزمایش سنجش تراکم استخوان می‌باشد، تصمیم در مورد بهترین نوع درمان، در صورت وجود، بر اساس تعدادی از عوامل زیر گرفته می‌شود:
- سن
- جنسیت
- خطر شکستن استخوان
- سابقه آسیب استخوانی
اگر به دلیل شکستگی استخوان، پوکی استخوان برای شما تشخیص داده شد، همچنان باید تحت درمان قرار بگیرید تا خطر شکستگی بیشتر استخوان‌های شما کاهش یابد. همچنین ممکن است برای درمان پوکی استخوان لازم باشد داروهای خاصی را مصرف کنید. با این وجود، مطمئن شوید که کلسیم و ویتامین D کافی دریافت می‌کنید. برای رسیدن به این هدف، تیم پزشکی ما از شما در مورد رژیم غذایی‌تان سؤال می‌کنند و توصیه‌های غذایی لازم و نیز مصرف مکمل‌های خاصی را به شما ارائه خواهند کرد. به علاوه، درمان‌های فیزیوتراپی نیز بسیار کمک کننده خواهند بود.
داروهای پوکی استخوان
تعدادی از داروهای مورد استفاده برای درمان پوکی استخوان عبارتند از:
بیس فسفونات
بیس فسفونات‌ها سرعت تحلیل استخوان در بدن را کاهش می‌دهند. این کار تراکم استخوانی را حفظ کرده و خطر شکستگی استخوان را کاهش می‌دهد. انواع بیس فسفونات‌ها عبارتند از:
- آلندرونیک اسید
- ایباندرونیک اسید
- ریزدرونات
- زولدرونیک اسید
این داروها به صورت قرص، شربت، یا تزریقی استفاده می‌شوند. همیشه بیس فسفونات را با معده خالی با یک لیوان آب مصرف کنید. پس از مصرف آن به مدت 30 دقیقه صاف بایستید یا بنشینید. همچنین باید بین 30 دقیقه تا 2 ساعت قبل از خوردن غذا یا نوشیدن مایعات فاصله بیاندازید. بیس فسفونات معمولاً 6 تا 12 ماه طول می‌کشد تا اثر کنند و ممکن است لازم باشد این دارو را به مدت 5 سال یا بیشتر مصرف کنید. همچنین ممکن است مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برایتان تجویز شود تا کنار این دارو در زمانی مشخص مصرف کنید.
عوارض جانبی بیس فسفونات‌ها عبارتند از:
- تحریک مری
- مشکلات بلع
- دل درد
استئونکروز فک، یک عارضه جانبی نادر است از مصرف این دارو است، اگرچه این عارضه اغلب با مصرف دوز بالای بیس فسفونات داخل وریدی برای درمان سرطان و نه برای پوکی استخوان مرتبط است. در استئونکروز، سلول‌های استخوان فک از بین می‌روند که خود می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی شود. اگر سابقه مشکلات دندانی دارید، احتمالاً باید قبل از شروع درمان با بیس فسفونات معاینه شوید. در صورت داشتن هر گونه نگرانی یا پرسش نیز با پزشک خود مشورت کنید.
مدولاتور گیرنده استروژن انتخابی (SERM)
مدولاتور گیرنده استروژن انتخابی یا SERMها داروهایی هستند که اثری مشابه هورمون استروژن بر روی استخوان دارند. آن‌ها به حفظ تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی، به ویژه ستون فقرات کمک می‌کنند. “رالوکسیفن” تنها نوع SERM موجود برای درمان پوکی استخوان است که تنها برای خانم‌های یائسه تجویز شده و به صورت قرص روزانه مصرف می‌گردد.
عوارض جانبی رالوکسیفن عبارتند از:
- گرگرفتگی
- گرفتگی عضلات پا
- افزایش خطر لخته شدن خون
داروهای بیولوژیکی
داروهای بیولوژیکی از پروتئین‌ها یا سایر ترکیبات تولید شده توسط بدن ساخته می‌شوند. داروهای بیولوژیکی که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند عبارتند از “دنوزوماب” و “روموسوزوماب” که اگر قادر به مصرف داروهای دیگری مانند بیس فسفونات‌ها نیستید یا اگر پوکی استخوان شدید دارید، ممکن است برای شما تجویز شوند. این داروها با کاهش سرعت تجزیه استخوان و سرعت بخشیدن به استخوان سازی سلول‌های شما عمل می‌کنند. همچنین این داروها، هر ماه یا هر چند ماه یکبار به صورت تزریقی استفاده می‌شوند. عوارض جانبی رایج شامل درد ماهیچه یا مفاصل، بثورات پوستی، یبوست و علائمی شبیه سرماخوردگی می‌باشد.
مکمل‌های کلسیم و ویتامین D
همانطور که همگی می‌دانیم، کلسیم ماده معدنی اصلی استخوان است و داشتن کلسیم کافی در رژیم غذایی روزانه، برای حفظ سلامت استخوان بسیار مهم است. برای اکثر بزرگسالان، مقدار توصیه شده کلسیم 700 میلی‌گرم کلسیم در روز است که باید به صورت روزانه آن را در رژیم غذایی خود مصرف کنید. با این حال، اگر پوکی استخوان دارید، ممکن است به کلسیم بیشتری نیاز داشته باشید، معمولاً در قالب مکمل. به همین منظور بهتر است از پزشک خود در مورد مصرف مکمل‌های کلسیم سوال کنید. از طرفی ویتامین D به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند. همه بزرگسالان باید 10 میکروگرم ویتامین D در روز مصرف کنند. روزهای آفتابی و گرم سال، بهترین زمان دریافت ویتامین D روزانه از نور خورشید می‌باشد. ولی از آنجایی که دریافت ویتامین D کافی از طریق غذا کمی سخت می‌باشد، همه افراد (از جمله زنان باردار و شیرده) باید مصرف مکمل روزانه حاوی 10 میکروگرم ویتامین D را در طول پاییز و زمستان در برنامه غذایی خود بگنجانند.
هورمون تراپی (HRT)
هورمون تراپی در زنانی که در دوران یائسگی قرار دارند برای کمک به کنترل علائم پوکی استخوان استفاده می‌شود. این روش درمانی همچنین نشان داده است که استخوان‌ها را قوی نگه داشته و خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می‌دهد. هورمون تراپی می‌تواند استخوان‌های شما را تقویت کرده و خطر شکستگی استخوان را کاهش دهد. اگر یائسگی زودرس دارید، یعنی قبل از 45 سالگی، معمولاً به شما توصیه می‌شود حداقل تا سن 51 سالگی هورمون تراپی انجام دهید یا قرص ضد بارداری هورمونی مصرف کنید. این امر باعث افزایش سطح استروژن شما و به دنبال آن کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان می‌شود. البته این نکته نیز باید ذکر شود که برخی از انواع هورمون تراپی‌ها اندکی خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می‌دهند. اگر این روش درمانی را برای مدت طولانی انجام می‌دهید، خطر ذکر شده افزایش می‌یابد. قرص هورمونی (اما نه پچ، ژل یا اسپری) همچنین، خطر لخته شدن خون را کمی افزایش می‌دهد. اینکه آیا روش هورمون درمانی برای شما مناسب است یا خیر، بستگی به سن، علائم و غیره دارد. اگر 60 سال یا کمتر سن دارید و علائم یائسگی نیز دارید، مزایای هورمون تراپی معمولاً از خطرات آن بیشتر است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی می‌تواند به پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان کمک کند. فیزیوتراپیست یک برنامه ورزشی مخصوص شما برای تقویت استخوان‌ها و ماهیچه‌هایتان در طول هفته‌ها و ماه‌ها تجویز خواهد کرد. همین برنامه، به بهبود تعادل و کاهش احتمال پوکی استخوان کمک خواهد کرد. عوامل موثر در برنامه‌ای که فیزیوتراپیست برای شما طراحی می‌کند عبارتند از:
- نوع آسیب یا بیماری که برای آن تحت درمان هستید.
- سلامت کلی شما و نحوه تاثیرگذاری شرایط مختلف بر آن
- میزان فعالیت روزانه یا شغل شما
- اهداف شخصی از فیزیوتراپی
برای درمان پوکی استخوان، فیزیوتراپیست، ترکیبی از تمرینات مقاومتی و استقامتی را توصیه خواهد کرد. همچنین برنامه درمانی شما می‌تواند شامل موارد زیر شود:
- وزنه برداری، با وزن متناسب با بدن
- تمرینات مقاومتی
- تمرینات مقاومتی مانند دراز نشست، اسکات، یا یوگا
- تمرینات استقامتی مانند راه رفتن، رقصیدن، یا بالا رفتن از پله
- تمریناتی برای بهبود حالت کلی بدن
- تمرینات تعادلی
- تمریناتی برای بهبود عملکرد در طول فعالیت‌های روزمره
طی مطالعات جدید انجام شده، دو نوع ورزش موثر برای افزایش تراکم استخوان در افراد مبتلا به پوکی استخوان، شامل تمرینات هوازی و استقامتی مانند بالا رفتن از پله یا پیاده‌روی و تمرینات مقاومتی مانند وزنه برداری می‌باشند.
لیزر درمانی
لیزر درمانی شامل استفاده از دیودهای ساطع کننده نور بر روی سطح بدن، به منظور تحریک توانایی طبیعی بدن برای التیام خود می‌باشد. کاربردهای مختلف لیزردرمانی شامل، مزایایی برای مشکلات پوستی و ترمیم مشکلات اسکلتی-عضلانی می‌باشد. لیزر درمانی کم توان (LLLT) توسط سازمان غذا و دارو (FDA) برای استفاده در درمان مشکلات استخوانی و بافت نرم در سال 2009 مورد تایید بوده است و در بهبود سریع صدمات اسکلتی-عضلانی و بیماری‌هایی نظیر آرتریت و شکستگی استخوان ناشی از آن موثر بوده است. در ادامه این مطالعات آمده است که لیزر درمانی کم توان و حتی لیزر درمانی پرتوان، در درمان پوکی استخوان موثر می‌باشند. (منبع 1، منبع 2)
شاک ویو درمانی
شاک ویو تراپی، نوعی درمان پیشرفته است که از امواج صوتی برای شکستن کلسیفیکاسیون بافت نرم، تحریک کلاژن سازی، آزادسازی فاکتورهای رشد و تحریک روند بهبودی بدن برای بهبود درد استفاده می‌کند. این نوع درمان، گردش خون را بهبود بخشیده و به بهبود مشکلات اسکلتی عضلانی استخوان‌ها، تاندون‌ها، رباط‌ها و ماهیچه‌ها کمک می‌کند. مطالعات انجام شده همچنین نشان می‌دهد که شاک ویو درمانی، باعث تشکیل استخوان شده و از تحلیل استخوان و به دنبال آن پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
مگنت تراپی
متخصصان برای مدت طولانی از آهنربا برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده کرده‌اند. همه موجودات روی کره زمین تحت تاثیر یک نوع میدان مغناطیسی هستند. سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها، همگی میدان‌های مغناطیسی خود را تولید می‌کنند و پزشکان می‌توانند از آهنرباهای خارجی برای اثرگذاری بر این میدان‌های مغناطیسی داخلی برای کاربردهای درمانی استفاده کنند. مگنت تراپی می‌تواند تعداد، جهت و حرکت استئوبلاست‌ها را افزایش داده که خود باعث رشد استخوان جدید می‌شود. شدت مگنت تراپی، اثرات متفاوتی بر بدن خواهد گذاشت. همچنین مطالعات نشان می‌دهند که این نوع درمان همراه با تمرینات هوازی، منجر به افزایش قابل توجه تراکم مواد معدنی استخوانی در ناحیه لگن می‌شود.
تزریق پی آر پی (PRP)
پی آر پی یا پلاسمای غنی از پلاکت، ترکیبی از سلول‌های پلاکت است که از خون بیمار گرفته شده و دارای فاکتورهای رشد هستند که می‌تواند به بهبود آسیب‌های مزمن کمک کند. تزریق پی آر پی، باعث افزایش تولید بافت نرم از جمله تاندون‌ها، رباط‌ها و همچنین کلاژن و غضروف می‌شود. این روش درمانی همچنین می‌تواند برای درمان پوکی استخوان استفاده شود و در بهبود شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان نیز مفید باشد.
راه‌های پیشگیری از پوکی استخوان
همیشه راهکارهایی برای هر سنی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توانید به جلوگیری از ضعیف شدن استخوان‌هایتان کمک کنید:
- غذاهایی بخورید که حافظ سلامت استخوان است: هر روز کلسیم، ویتامین D و پروتئین کافی مصرف کنید. لبنیات کم چرب، سبزیجات سبز برگ، ماهی، آب میوه، شیر و غلات منابع غنی از کلسیم هستند. اگر سطح ویتامین D شما پایین است، بهتر است پس از مشورت با پزشک متخصص، مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین را شروع کنید.
- ورزش کنید: ورزش‌های استقامتی مانند تمرینات قدرتی، پیاده‌روی، دویدن، بالا رفتن از پله‌ها، تنیس و رقص بسیار مفیدند. این نوع فعالیت بدنی می‌تواند به ساخت و تقویت استخوان‌های شما کمک کند.
- سیگار نکشید: سیگار، خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
- مصرف الکل را محدود کنید: مصرف بیش از حد الکل می‌تواند به استخوان‌های شما آسیب برساند. بنابراین سعی کنید در حد اعتدال بنوشید یا مصرف آن را کلا قطع کنید.
سوالات متداول
علت اصلی پوکی استخوان چیست؟
کمبود کلسیم در ایجاد پوکی استخوان نقشی اساسی دارد. مصرف کم کلسیم منجر به به کاهش تراکم استخوان، از دست دادن زودهنگام بافت استخوانی و افزایش خطر شکستگی استخوان می‌شود.
علائم هشدار دهنده پوکی استخوان کدامند؟
هنگامی که پوکی استخوان شروع شود و استخوان‌های شما ضعیف گردند، به این سه علامت در شما ظاهر خواهد شد:
- خمیدگی ستون فقرات و حتی کاهش قد در طول زمان
- کمر دردی که می‌تواند ناشی از شکستگی مهره‌های کمری باشد.
- شکننده شدن استخوان‌ها
آیا پوکی استخوان قابل درمان است؟
پوکی استخوان قابل درمان نیست، اما با تغییر داروهای مصرفی و سبک زندگی، می‌توان آن را تا حد مطلوبی کاهش داد یا حتی متوقف کرد. ورزش منظم، داشتن رژیم غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D و جلوگیری از زمین خوردن، همگی می‌توانند در جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان مفید باشند.
درد پوکی استخوان چگونه است؟
پوکی استخوان معمولاً تا زمانی که استخوان شکسته نشود دردناک نیست، اما شکستگی مهره‌های ستون فقرات یکی از علل شایع درد طولانی مدت ناشی از پوکی استخوان می‌باشد.
اگر پوکی استخوان دارید بهتر است چه مواد غذایی را مصرف نکنید؟
خوردن غذاهایی که نمک (سدیم) زیادی دارند باعث از دست دادن کلسیم بدن شما و به طبع منجر به تحلیل استخوان می‌شود. سعی کنید میزان غذاهای فرآوری شده، غذاهای کنسرو شده و نمک اضافه شده به غذاهایی که هر روز می‌خورید را کنترل کنید.
آیا پیاده روی برای پوکی استخوان مفید است؟
اگر پوکی استخوان دارید، پیاده روی سریع و منظم می‌تواند به قوی نگه داشتن استخوان‌ها و کاهش خطر شکستگی آن‌ها در آینده کمک کند. با این حال، برای اطمینان از صحت این گفته، باید با متخصص مشورت کنید.
آیا موز به پوکی استخوان کمک می‌کند؟
غذاهای غنی از پتاسیم مانند موز، گوجه فرنگی و آب پرتقال می‌توانند با کمک به کاهش سطح از دست دادن کلسیم، به مبارزه با پوکی استخوان، به ویژه در زنان یائسه کمک کند.
